लाॅजिक एकवीसाव्या शतकासाठी...

जुनं ते सोनं 

__________________________________________________________________

मराठी महिन्यातले सण का साजरे करायचे?  असे प्रश्न माझ्या लेकाचे बाल निरागस मन सतत विचारत असायचे. त्याला कारण शोधुन सांगताना सवय लागलेली की भारतीय सण उत्सव साजरे करण्यामागे काय शास्त्रीय दृष्टीकोन असेल...  या पिढीला लाॅजिक समजल तरच ती ते मान्य करेल आणि थोड फार आचरणात आणेल. पटल तर करणारी ही पिढी, मग म्हटलं आपल्याला पण हे अस का करतात? च ऊत्तर देता यायला हवं आणि मग ठरवलं जमेल तस सगळ नोंद करत गेले. (काम सुरूच राहील हे, ... दिनदर्शिकेचे काम जोरात सुरु आहेच...)

मराठी महिन्यातले सण आणि त्यामागचे पूर्वजांचे लाॅजिक  दिनदर्शिका २०२३ चा हा एक प्रयत्न माझ्या समाधानासाठी.. दर मराठी महिन्याच्या पहिल्या दिवशी  त्या त्या महिन्याची दिनदर्शिका अपडेट करून पाठववायचा मानस आहे.  सद्ध्या तरी ब्लाॅगवर ठेवेन आणखी माहिती ऊपलब्ध झाली तर पानात भर पडेल हा विचार करून छापिल आवृत्ती केली नाही. 

त्या त्या महिन्याची अशी काही माहिती, लाॅजिक आपल्याला ठाऊक असेल तर ब्लाॅगवरच्या  प्रश्न ऊत्तरात द्या. (मला योग्य वाटल तर) मी ती नोंद करेन. सोबत फोटो असतीलच त्या शिवाय तर मजा नाहीच🤗....

जे जे वाचनात आलं, लहानपणा पासून ऐकत आले, गुगुलवर शोधलं तसं तसं नोंद करत गेले. या कामात माध्यम ठरलेल्या सर्वांचे मनापासून धन्यवाद. मनातील प्रश्न उत्तर शोधात गेले आणि नोंदी वाढत गेल्या. 

काही कारण असेना हेतू हाच कि माझ्या पिढीला आणि पुढच्या पिढीला हिंदू धर्माचे , सणांचे महत्व समजावे. हिंदू  संस्कृतीचे  महत्व समजून घेऊन आत्मसात केले तरच पुढची पिढी उज्वल बनेल आणि हिंदू धर्म अखंड राहील. 

सौ. गौरी अनिरूद्ध पाठक

********

असच काहीसः ....

१) मंगल प्रसंगी आंब्याच्या पानाचच तोरण दारावर लावतात? 

ताज्या हिरव्या आंब्याच्या पानांनी दारावरचे तोरण बनवलं जातं कारण ते कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेतात आणि ऑक्सिजन सोडू शकतात. यामुळे आजूबाजूचे वातावरण स्वच्छ आणि ताजे राहण्यास मदत होते.

पान सुकताच, प्रकाशसंश्लेषण कार्य करत नाही.

त्याच वेळी, कीटक पानांकडे आकर्षित होतात. त्यामुळे ते अतिशय स्वस्त आणि सुरक्षित कीटकनाशक म्हणून काम करते. बॅक्टेरियाच्या वाढीस प्रतिबंध करणारा पदार्थ आणि जंतुनाशक गुणधर्मांव्यतिरिक्त, आंब्याची पाने मोठ्या धार्मिक मेळावे आणि उत्सवादरम्यान तोरण किंवा बंधनवार म्हणून वापरली जातात, कारण अतिरिक्त कार्बन डायऑक्साइड शोषण्याची त्यांची अद्वितीय क्षमता आहे.

२) रोजची पूजा का महत्त्वाची?

आयुष्यभर, दररोज उपासनेसाठी हा वेळ बाजूला ठेवल्याने भक्ताला नेहमी परमात्म्याचे स्मरण करण्यासाठी आणि शेवटी सर्व गोष्टींमध्ये आणि सभोवतालच्या प्राण्यांमध्ये परमात्मा पाहण्यास मदत होते.

३) मुंज करण गरजेच का व मुंज म्हणजे काय?

 गृह्यसूत्रोक्त कर्माने बाळाला वेदाध्ययनासाठी गुरूजवळ नेले जाते त्याला "उपनयन" असे म्हणतात. या संस्कारानंतर संस्कारित व्यक्ती आपल्या पालकांपासून दूर होऊन स्वतःच्या शिक्षणावर लक्ष केंद्रित करते. या संस्कारात यज्ञोपवीत (जानवे) धारण करणे हा मुख्य विधी असतो. मुंज म्हणजेच उपनयन म्हणजेच गुरूच्या जवळ जाणे. गुरूजवळ राहुन नियमांनी बांधुन घेऊन एकाग्र चित्ताने अभ्यास करण्यासाठी काही नियम पाळणे गरजेचे असते. या नियमांनी व व्रतांनी स्वतःला बांधुन घेणे तोच व्रतबंध.

हिंदू धर्मात ऋषीमुनी शेंडी डोक्यावर ठेवत. आजही लोक ती ठेवतात.

मेंदू च्या सर्व नसा शेंडी ठेवलेल्या ठिकाणी येऊन मिळतात. यामुळे मन स्थिर राहून व्यक्तीला राग येत नाही, विचार करण्याची क्षमता वाढते. म्हणुन मुंजीत शेंडी ठेवतात.

४) दारासमोरच तुळस का लावायची?

घरातील तुळशीचे रोप त्या घरातील रहिवाशांच्या मनाला शांती आणि आनंद देऊ शकते. तुम्ही ज्या ठिकाणी लागवड करत आहात ती जागा नीटनेटकी आणि स्वच्छ असल्याची खात्री करा. वनस्पती रोग आणि कोणत्याही प्रकारची नकारात्मक ऊर्जा नष्ट करण्यासाठी आहे आणि अशा प्रकारे, सकारात्मक ऊर्जा वाढवते आणि आपल्याला मानसिक शांती देते. प्रवेश करतानाच व्यकती नकारात्मक भावनेत असली तरी प्रसन्न मनान आत येते. 

तुळशीच्या रोपाची पूजा करावी. कारण ती पुजली तरच संपुष्टात येणार नाही.   रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यासाठी आयुर्वेदात तुळशीचा वापर मोठ्या प्रमाणात केला जातो. कोणत्याही आजारावर पटकन गुणकारी तुळस झपकन दारामोर असली की तत्काळ ऊपयोगी पडते.

५) वडीलधाऱ्यांच्या पाया का पडायचे?

थोरा मोठ्यांच्या  पायाला स्पर्श का करायचा याचे तर भारतीयांचा असा विश्वास आहे की जेव्हा एखादी व्यक्ती नतमस्तक होऊन आपल्या वडिलांच्या  थोरामोठ्यांच्या चरणांना स्पर्श करते तेव्हा त्यांचा अहंकार दडपला जातो कारण हा हावभाव ज्या व्यक्तीच्या पायाला स्पर्श केला जातो त्या व्यक्तीचे वय, अनुभव, कर्तृत्व आणि शहाणपणाचा आदर करतो. त्यानंतर मोठी व्यक्ती त्या व्यक्तीला त्यांच्या हातांनी डोक्यास स्पर्श करून आशीर्वाद देते. तेव्हा सकारातामक स्पंद आपण ग्रहण करतो. हिंदू धर्मात, ज्येष्ठांच्या चरणांना स्पर्श करणे हा आदर व्यक्त करण्याचा एक मार्ग आहे, त्याला चरणस्पर्ष' / प्रणाम / नमस्कार असेही म्हणतात. हे काय सूचित करते? पायाला स्पर्श केल्याने एखाद्या व्यक्तीला त्याच्या/तिच्या कुटुंबासाठी मिळालेले किंवा शिकलेले मूल्य (संस्कार) देखील दिसून येते.

६) पिंपळच झाड का लावावी?

पिंपळाचे  झाड लावल्याने दुष्ट आत्मा भूत प्रेत पळून जातात अस पूर्वी सांगितल जायच जेणे करून ती झाडं लावली जावी व वाचावीत. वैज्ञानिक तर्क हा लोकांच्या मनात या झाडाबद्दल आदर वाढावा आणि ते तोडू नयेत म्हणून त्याची पूजा केली जाते. पिपळ हे एकमेव झाड आहे जे रात्री देखील ऑक्सिजन सोडते.

७) कपाळाला कुंकु का लावायच?

स्त्रिया आणि पुरुष त्यांच्या कपाळावर कुंकुम किंवा तिलक लावतात. लाॅजिक हे की  डोळ्यांच्या मधोमध कपाळापर्यंत रक्तवाहिनी जाते. ती पिनीअल ग्र॔थी. कुंकुम किंवा तिलक लावल्याने त्या ठिकाणची उर्जा टिकून राहते. कपाळावर कुंकु लावताना अंगठा किंवा बोटाने दाब आल्यास चेहऱ्याच्या त्वचेला रक्तपुरवठा करणारे स्नायू सक्रिय होतात. यामुळे चेहऱ्याच्या पेशींपर्यंत रक्त चांगले पोहोचते. ते शरीराचे आद्ध्यात्मिक केंद मानले जाते.  हळदीकुंकवाला बोलवण्यामागे पर हाच ऊद्देश असावा.

८) हिंदु संस्कृतीत कान टोचण्याची पद्धत का आहे?

तत्ववेत्त्यांचा असा विश्वास आहे की तसं करण्याने विचार करण्याची शक्ती वाढते. डॉक्टरांचा असा विश्वास आहे की त्या मुळेभाषण सुधारते आणि कानातून मेंदूकडे जाणाऱ्या रक्तवाहिनीचे रक्त परिसंचरण नियंत्रित राहते.

९) जमिनीवर बसुन एकत्रच का जेवले पाहिजे?

भारतीय संस्कृतीनुसार जमिनीवर बसून खाणे ही चांगली गोष्ट आहे. मांडी घालुन बसणे हे एक प्रकारचे योग आसन आहे. या स्थितीत बसल्याने मेंदू शांत राहतो आणि जेवताना मन शांत राहिल्यास पचनक्रिया चांगली होते. या स्थितीत बसताच मेंदूकडून पोटात आपोआप एक सिग्नल जातो, की ते अन्नासाठी तयार झाले पाहिजे. एकत्र जेवल्याने घरातील मंडळींचा एकमेकांशी संवाद होतो, सहवास वाढला की प्रेम वाढतं. तसेच अन्न ऊरत नाही व वाया जात नाही.

१०) दक्षिणेला डोक करूनच का झोपायचे?

जेव्हा आपण आपले डोके उत्तरेकडे ठेवून झोपतो, तेव्हा आपले शरीर पृथ्वीच्या चुंबकीय लहरींच्या अनुषंगाने येते, शरीरातील लोह मेंदूच्या दिशेने वाहू लागते. यामुळे अल्झायमर, पार्किन्सन्स किंवा मेंदूशी संबंधित आजार होण्याचा धोका वाढतो. हे फक्त नाही, रक्तदाबही वाढतो. शारीरिक समतोल साधण्यासाठी, तुम्ही झोपत असताना तुमचे डोके पृथ्वीच्या इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक पुलाच्या अनुषंगाने दक्षिणेकडे निर्देशित केलेले पाहिजे.

११) ऊपवास का करायचे पूर्वीचे लोक?

कोणतीही पूजा किंवा सण असला की लोक उपवास करत. आयुर्वेदानुसार, उपवास केल्याने पचन सुधारते आणि फळे घेतल्याने शरीराचे डिटॉक्सिफिकेशन होते, म्हणजेच त्यातून वाईट घटक बाहेर पडतात. संशोधकांच्या मते, उपवासामुळे कर्करोगाचा धोका कमी होतो. हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधीचे आजार, मधुमेह इत्यादीही लवकर दिसत नाहीत. आजकाल यालाच डाएट म्हणतात.

१२) परमेश्वर सर्वत्र आहे म्हणता मग मूर्ती पुजा का करायची?

हिंदू धर्मात मूर्तीची पूजा केली जाते. पूजा करताना समोर कोणतीही गोष्ट ठेवली नाही तर तुमचे मन वेगवेगळ्या गोष्टींवर भटकते. जर तुमच्या समोर मूर्ती असेल तर तुमचे मन स्थिर होईल आणि तुम्ही एकाग्रतेने योग्य प्रकारे पूजा करू शकाल. परमेश्वरापर्यंत / परमेश्वरी शक्ती पर्यंत पोचण्या साठी देव आहेत.

१३) बांगड्या भरण्याची पद्धत का असेल?

एक बांगडी घालणे / बांगड्या भरणे, भारतीय स्त्रिया हातात बांगड्या घालतात कारण 

 हातात बांगड्या धारण केल्याने त्वचा आणि बांगड्यामध्ये घर्षण होते तेव्हा त्यात एक प्रकारची ऊर्जा निर्माण होते, ही ऊर्जा शरीरातील रक्ताभिसरण नियंत्रित करते. तसेच भरपूर बांगड्या असल्यामुळे ती ऊर्जा बाहेर जाण्याऐवजी शरीरात जाते. देवीला ओटी भरायला गेल की बांगड्या भरत असत त्यामागे पूर्वजांचे स्त्रीच्या शारीरिक स्वास्थ्याचाच विचार सापडतो.

१४) पुजेत  मंगलकार्यात नारळच का वापरतात?

संस्कृतमध्ये ते श्रीफल म्हणून ओळखले जाते ज्याचा अर्थ देवाचे फळ आहे तो नारळ. सर्वात सामान्य. मंदिरातील अर्पण म्हणजे नारळ

म्हणुनच तो सर्वात सामान्य माणसाला पण प्रसाद अथवा पुजेसाठी घेण परवडु शकतं हा पण ऊद्देश असावा तसेच

लग्न, सण, नवीन वाहन किंवा नवीन घर प्रवेश करणे यांसारख्या प्रसंगी देखील ते अर्पण केले जाते. नारळ हे नशीब आणि समृद्धीचे प्रतीक आहे.

नारळालाच ब्रम्हा विष्णु महेशाचे प्रतिक मानल जातं. नारळेस कल्पवृक्ष कारण आतुन गोड व बाहेरून विविध वापरास ऊपयुक्त. 

१५) सणासुदीला तसेच शुभ प्रसंगी देवळात जायच अस का म्हणतात?

देऊळ / मंदिर एक अशी जागा आहे जिथे सकारात्मक ऊर्जा सतत वाहते. मंदिराचे गर्भगृह हे असे स्थान असतं जिथे पृथ्वीच्या चुंबकीय लहरी जास्तीत जास्त असतात आणि तेथून ऊर्जेचा प्रवाह जास्तीत जास्त असतो. अशा परिस्थितीत जर तुम्ही ही ऊर्जा स्वीकारली तर तुमचे शरीर निरोगी राहते. मेंदू शांत राहतो. अशा योग्यतेचीच जागा देवळासाठी संशोधन करून निवडलेली असते.

१६) जानवं का घालायच?

जानवे म्हणजे तीन धागे असलेला धागा. ब्राह्मणांच्या यज्ञात पवित्र धागा धारण करण्याचे निर्देश वेदांमध्ये दिलेले आहेत. त्यात  तीन पदर आहेत, म्हणजे सत्त्व, रज आणि तम. लांब धागा कोठेही न तोडता तिप्पट केला जातो आणि यज्ञउपवीत किंवा जानव बनवण्यासाठी बहु-गाठीने बांधला जातो. तीला ब्रह्मगाठ म्हणतात

ब्राह्मण, क्षत्रिय आणि वैश्य यांना 'यज्ञोपवीत संस्कार' म्हणजेच जानवे घालण्याची  परंपरा आहे. जानवं एका विशिष्ट पद्धतीने विशिष्ट सूत्र लिहून तयार केला जातो. जानव्याला पहिल्या तंतूवर ओमकार असतो, दुसरयावर अग्नी असतो, तिसरयावर नवनाग असतो, चौथ्यावर सोम, पाचव्यावर पितर, सहाव्यावर प्रजापती, सातव्यावर वायू आठव्यावर सूर्यनारायण नवव्यावर विश्वदेव त्याचे तिन तंतूंचे पिळ असतात असे एकूण नऊ दौरे असतात

लघवी विसर्जन आणि मलविसर्जनाच्या वेळी दोन ते तीन वेळा गोलाकार कानावर गुंडाळला  जातो. असे मानले जाते की हे धारण केल्याने आरोग्याशी संबंधित अनेक फायदे आहेत आणि त्यामुळे बद्धकोष्ठता, एसीडीटी, पोटाचे आजार, मूत्रमार्गाचे आजार, रक्तदाब, हृदयविकार आणि इतर संसर्गजन्य रोग होत नाहीत. 

हा पवित्र धागा धारण करण्याचा मंत्र आहे. हे तीन पवित्र  सुती धागे हे अध्यात्म, त्याग, आदर्श इत्यादींचे प्रतीक आहेत. डाव्या खांद्यावर जानवं परिधान करणे हे हिंदू धर्माच्या तीन मुख्य कल्पनांचे प्रतिनिधित्व करते, आध्यात्मिक प्रवासावर लक्ष केंद्रित करते. ह्रदयावर पडणारं हे जानवं शरीरास ऊत्तम. शास्त्रोक्त पद्धतीने सिद्ध झालेल्या अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की जानवे कानावर बांधल्यास स्मरणशक्ती वाढण्यास मदत होते आणि बद्धकोष्ठता टाळण्यास मदत होते आणि पोट रोगमुक्त राहते. हे देखील दर्शवते की जे जानवं परिधान करतात त्यांना ते न घालणार्‍यांना रक्तदाबाशी संबंधित आजार होत नाहीत.

जानवं परिधान करणार्‍याचे शब्द, विचार आणि कृती यांच्या शुद्धता असख्खल मानली जाते. उपनयनम सोहळ्याद्वारे, मुलाला ब्राह्मण संकल्पनेची ओळख करून दिली जाते आणि म्हणून तो मनुस्मृतीच्या नियमांनुसार ब्रह्मचारी जीवन जगण्यास पात्र बनतो.

गोष्टी न्याय्य पद्धतीने पाहण्याच्या पवित्र दृष्टीचे प्रतीक जानव्यास मानले जाते.

१७) नवरात्र कोणत पण असो ९ दिवसच का असतं?

हिंदू धर्मात १०८ चे महत्त्व आहे

० हे सर्व गणितीय शक्यतांचे मॅट्रिक्स -+१ इ. किंवा -१ इत्यादी सूर्याचे (शून्य) ग्राफिकल प्रतिनिधित्व आहे. ब्राह्मण किंवा युनिफाइड फील्ड हे सूर्य म्हणून ओळखले जाते.

१ = वैयक्तिक जीव

८ = मृत्यू किंवा नश्वरता दर्शवते.

१+८=९-एक संख्या, ज्याचा कोणत्याही अंकाने गुणाकार केल्यावर आणि बेरीज केल्यावर नेहमी ९ मिळते. हे काळाचे वर्तुळाकार आणि संसाराचे चक्र दर्शवते. म्हणूनच सर्व प्रमुख मंदिर उत्सव ९ दिवस (नवरात्री) शेवटचा दिवस किंवा १० वा दिवस मुक्तिचा सर्वोच्च विजय (विजया दशमी) दिवस असतो.

१८) आपण १०८ वेळा मंत्र का पाठ करतो?

वेगवेगळ्या लोकांद्वारे आणि परंपरांद्वारे भिन्न संख्यांना भिन्न महत्त्व दिले जाते आणि म्हणून मी या प्रश्नाचे एकमेव आणि अंतिम उत्तर असल्याचा दावा करणार नाही. तथापि, भारतातील ऋषीमुनींनी आणि धर्मग्रंथांनी १०८ या संख्येच्या महत्त्वासाठी आणि मंत्रांचे किमान १०८ वेळा किंवा या संख्येच्या गुणाकार का पाठ केले जातात यापैकी एक स्पष्टीकरण मी तुमच्याबरोबर सामायिक करू शकतो. वैदिक परंपरेत सृष्टीमध्ये उपस्थित असलेल्या कंपने आणि शक्तींवर प्रभाव टाकण्याचे साधन म्हणून मंत्रांना खूप महत्त्व दिले जाते. मंत्र हे ध्वनी स्पंदने आहेत आणि आधुनिक विज्ञान आता आपल्याला (क्वांटम फिजिक्स) शिकवते म्हणून ही संपूर्ण सृष्टी वेगवेगळ्या फ्रिक्वेन्सीमध्ये कंपन करणाऱ्या ऊर्जेपासून बनलेली आहे. घन पदार्थ असे काहीही नाही, कारण अगदी अणू आणि प्रोटॉन्स, इलेक्ट्रॉन्ग्स इत्यादि सुद्धा स्पेस आणि उर्जेपेक्षा जास्त काही नसतात जे कोणत्या ना कोणत्या प्रकारे कंपन करत असतात.

 प्राचीन वैदिक परंपरेत त्यांनी वेगवेगळ्या प्रकारच्या स्पंदनांचे वर्गीकरण केले ज्याचा आपल्यावर आणि आपल्या पर्यावरणावर विशिष्ट प्रभाव पडतो देवता किंवा देव/देवदूत - म्हणूनच असे म्हटले गेले की देवतांचा मंत्र शरीरा आहे, म्हणजे त्यांचे शरीर (शरीर) बनलेले आहे. कंपनांचे (मंत्र). वैदिक विज्ञान देखील आपल्याला शिकवते की वेगवेगळ्या ग्रहांचा आपल्यावर आणि आपल्या पर्यावरणावर काही प्रभाव पडतो. उदाहरणार्थ, चंद्र. आपल्या शरीरावर आणि मनावर, तसेच पाण्यावर थेट प्रभाव पडतो (तो चंद्र आहे जो महासागरांना ओहोटी आणि भरतीस कारणीभूत ठरतो). चंद्राचाही आपल्या मनावर परिणाम होत असल्याने, जे मानसिकदृष्ट्या अस्थिर असतात त्यांना पौर्णिमेच्या वेळी अधिक प्रभावित होतात आणि त्यांना वेडे (लुना मून) म्हणतात. त्याच प्रकारे, इतर ग्रहांचा देखील आपल्या शरीराच्या काही भागांवर, आपल्या मनावर आणि आपल्या वातावरणावर विशिष्ट प्रभाव पडतो. 

काही स्पंदने संतुलित करण्यासाठी किंवा वाढविण्यासाठी मंत्रांचा जप केला जाऊ शकतो, ग्रहांच्या या प्रभावांमुळे होणारे कोणतेही नकारात्मक प्रभाव संतुलित करण्यासाठी किंवा सुसंवाद साधण्याचा एक प्रभावी मार्ग मानला जातो, तसेच यामुळे होऊ शकणारे कोणतेही सकारात्मक प्रभाव वाढवण्याचा मार्ग मानला जातो. आणि ९ ग्रहांच्या (नवग्रह) प्रणालीवर आधारित १२ नक्षत्रांमध्ये फिरत असताना, यामुळे आपल्याला ९ x १२ = १०८ भिन्न ग्रहांची स्थिती किंवा प्रभाव/प्रभाव मिळतो ज्यांना एकसंध किंवा शांत करणे आवश्यक आहे. या कारणास्तव किमान १०८ वेळा मंत्रांचा जप करावा असे सांगण्यात आले.

१९) औक्षण करण्याचे महत्त्व काय ?
औक्षण करतांना तबकातील दिव्याच्या साहाय्याने प्रक्षेपित होणार्‍या किंवा ग्रहण केल्या जाणार्‍या लहरींचे, औक्षण करवून घेणार्‍या जिवाच्या देहाभोवती गतीमान संरक्षक-कवच निर्माण होते. अंगठी आणि सुपारी हे प्रत्यक्ष कार्य करणार्‍या शिवाचे (पुरुषतत्त्वाचे) प्रतीक म्हणून आपल्या उजव्या बाजूला ठेवावे. अक्षता या सर्वसमावेशक असल्याने त्यांना मध्यभागी, म्हणजेच तबकाच्या केंद्रबिंदूच्या ठिकाणी स्थान द्यावे. पूजेच्या तबकातील घटकांची मांडणी ही पूजेच्या वेळी ते ते तत्त्व आकृष्ट करून पूजास्थळ शुद्ध करण्याच्या उद्देशाने व्यापक भावाच्या स्तरावर दिलेली आहे. यात तबकामध्ये समाविष्ट घटक हे रंग आणि गंध कण यांच्याशी संबंधित असल्याने या सर्वांमध्ये शक्तीवर्धक कार्यकारी रजोगुणी सगुणत्व त्यातल्या त्यात हळद-कुंकू यांच्याकडे संक्रमित झाल्याने त्यांना जिवाच्या उजव्या बाजूला स्थान दिले आहे, तर कनिष्ठ स्तरावरील औक्षणाच्या तबकात सुपारी आणि अंगठी या घटकांचा समावेश झाल्याने ते ते कार्यत्व हळद-कुंकू या घटकांपेक्षा कनिष्ठ स्तरावर कार्य करणार्‍या रजोगुणाकडे संक्रमित झाल्याने हळद-कुंकू जिवाच्या डाव्या बाजूला सरकवून अंगठी अन् सुपारी या प्राबल्याने कार्यरत असणार्‍या रजोगुणी घटकांना जिवाच्या उजव्या बाजूला स्थान दिले आहे. त्या त्या विधीतील कार्यरत रजोगुणी उद्देशाप्रमाणे तो तो घटक जिवाच्या उजव्या किंवा डाव्या बाजूला दर्शवला आहे. औक्षण करतांना वातावरणात अधिक प्रमाणात सात्त्विकता निर्माण झालेली असते. सात्त्विक वातावरणामुळे जागृत झालेली आत्मशक्ती दीर्घकाळ टिकून राहण्यासाठी ब्रह्मरंध्रावर पवित्र आवरण घालायचे असते; म्हणून औक्षण करतांना टोपी किंवा वस्त्र डोक्यावर परिधान करावे.

२०) देवीची ओटी भरण्याचे महत्त्व काय ?
नारळाच्या शेंडीकडे देवीचे तत्त्व आकृष्ट होते. हे तत्त्व नारळाद्वारे खण आणि साडी यांमध्ये संक्रमित होण्यास साहाय्य होते. तसेच नारळाच्या शेंडीतून प्रक्षेपित होणार्‍या लहरींमुळे जिवाच्या शरिराभोवती संरक्षक-कवच निर्माण होते.

वस्त्रातून पृथ्वीतत्त्वाच्या साहाय्याने सात्त्विक लहरी प्रक्षेपित होतात. या लहरी नारळातील पाण्यात असलेल्या आपतत्त्वाच्या साहाय्याने प्रक्षेपित होणार्‍या लहरींमुळे गतीमान होऊन कार्यरत होतात. त्यामुळे पूजा करणार्‍याच्या देहाभोवती त्या लहरींचे संरक्षक-कवच निर्माण होण्यास साहाय्य होते. तसेच साडी आणि खण यांमध्ये आलेल्या देवीतत्त्वाच्या सात्त्विक लहरींमुळे आपला प्राणदेह आणि प्राणमयकोश यांची शुद्धी होण्यास साहाय्य होते. हाताची ओंजळ छातीसमोर येईल, अशा पद्धतीने उभे राहिल्याने होणार्‍या मुद्रेमुळे शरिरातील चंद्रनाडी कार्यरत होण्यास साहाय्य होते, तसेच मनोमयकोशातील सत्त्वकणांचे प्रमाण वाढण्यास साहाय्य झाल्याने मन शांत होते. या मुद्रेमुळे पूजक देवतेसमोर जास्तीतजास्त नम्र होतो. देवतेकडून येणार्‍या सात्त्विक लहरी हाताच्या बोटांतून पूजा करणार्‍याच्या शरिरात संक्रमित होण्यास साहाय्य झाल्याने शरिरातील अनाहतचक्र कार्यरत होऊन पूजा करणार्‍याचा देवीप्रती भाव जागृत होतो. यामुळे त्याच्या स्थूल आणि सूक्ष्म या देहांची शुद्धी होण्यास साहाय्य होते. जेवढा देवीप्रती भाव जास्त, तेवढी पूजाविधीतून मिळालेली सात्त्विकता जास्त काळ टिकते. तांदूळ हे सर्वसमावेशक असल्याने चैतन्याचे ग्रहण आणि प्रक्षेपण करण्यात अग्रेसर असतात. त्यामुळे तांदळाचा समावेश ओटीत प्राधान्याने केला जातो.’ देवीला अर्पण केल्या जाणार्‍या खणाचा आकार त्रिकोणी का असतो ‘त्रिकोणी आकार हा ब्रह्मा-विष्णु-महेश यांपैकी ब्रह्माच्या इच्छाशक्‍तीशी निगडित आहे. ब्रह्मांडातील इच्छालहरींचे भ्रमणही उजवीकडून डावीकडे त्रिकोणी आकारात संक्रमित होत असते. देवीला त्रिकोणी आकारातील खण अर्पण करणे, म्हणजे ‘आपली आध्यात्मिक उन्नती व्हावी’, यासाठी आदिशक्‍ती श्री दुर्गादेवीची इच्छाशक्‍ती प्रबळ करून तिची कृपादृष्टी संपादन करणे होय.

२१) गौरीहार का पुजायचा?
शिव पार्वती यांच्याकडे आपण सुखी दांपत्य जीवनाचा आदर्श म्हणून पाहतो. विवाहप्रसंगी नववधू लग्नाला उभी राहण्यापूर्वी 'गौरीहार' पूजते. त्यामुळे तो आदर्श नवविवाहितांसमोर यावा, त्यांच्या मनावर सहजीवनाचे सुसंस्कार व्हावे, यासाठी हे व्रतानुषंगाने योजलं असेल.

२२) पूजेमध्ये विड्याच पानाचे महत्त्व

पूजेसाठी विड्याची पान वापरतात कारण हिंदूंचा असा विश्वास आहे की  विड्याच्या पानात विविध देवता वास करतात. विड्याची पाने कोणत्याही नात्यातील समृद्धी आणि नवीन सुरुवात दर्शवतात. विड्याची पान ताजेपणा आणि समृद्धीचे प्रतीक आहे. अमृत पूजेमध्ये याचा वापर केला जातो याचे मुख्य कारण हेच आहे.  अशा प्रकारे: पानाच्या वरच्या भागात इंद्र आणि शुक्र असतात देवी सरस्वती मधल्या भागात देवी महालक्ष्मी वास करतात खालच्या टोकाला ज्येष्ठा लक्ष्मी वास करतात जे सुपारीच्या पानांना देठाशी जोडतात त्या भागात भगवान विष्णू पानाच्या आत वास करतात. आणि पानाच्या बाहेर कामदेव वास करतात, पार्वती आणि मांगल्या देवी डाव्या बाजूला राहतात पृथ्वी माता किंवा भूमिदेवी उजव्या बाजूला पानभर भगवान सूर्यनारायण आहेत. कामदेव - प्रेमाची देवता - पानाच्या बाहेरील भागावर वास करते. काही ठिकाणी लोक कलशाच्या भांड्याचे तोंड सुशोभित करण्यासाठी विड्याची पाने देखील वापरतात हिंदू विधींमधील सर्वात महत्वाची पूजा सामग्री म्हणजे विड्याची पाने, विशेषतः दक्षिण भारतीय पूजांमध्ये. भारतातील प्रादेशिक भाषांमध्ये याला पान, नागवे, वेट्टा किंवा वेट्टीला असे म्हणतात. विड्याच्या ज्या पानांना छिद्रे असतात, वाळलेली असतात आणि मधूनच फाटलेली असतात ती पूजेसाठी वापरली जात नाहीत.  शिवाय, विड्याच्या पानामध्ये समृद्ध हर्बल गुणधर्म आहेत. हे स्फूर्तिदायक आणि उत्साहवर्धक आहे, जंतू आणि जीवाणूंचा नाश करणारा आणि सर्दी दूर करणारा आहे. पान खाण्यापूर्वी देठ कापून कडा छाटून घ्याव्या लागतात आणि शिरा खरवडून घ्याव्या लागतात कारण त्यामुळे मेंदूला इजा होऊ शकते.

२३) नवरात्रीचा उपवास का?

आपल्या घरात, संस्कृतीत आणि दैनंदिन व्यवहारात स्त्रीलिंगी जाणीवपूर्वक आणणे खूप महत्त्वाचे आहे. भारतीय संस्कृतीने प्रक्रिया, विधी आणि इतर अनेक उपकरणांची संपूर्ण शृंखला तयार केली जेणेकरून तुम्ही यातून योग्य प्रकारे जा. नवरात्री आहे याची तुम्हाला जाणीव नसेल, म्हणून त्यांनी तुम्हाला या नऊ दिवसांत उपवास करण्यास सांगितले. जेंव्हा पोटात अन्न असते तेंव्हा कोणता दिवस आहे हे तुम्ही विसरता, पण जर तुम्ही उपवास करत असाल तर तुम्हाला तो दिवस कोणता आहे याची जाणीव असेल. नवव्या दिवशी येईपर्यंत तुम्ही अचेतन व्हाल! म्हणून, तुम्हाला खूप जागरूक करण्यासाठी आणि शरीरात एक विशिष्ट पातळी शुद्ध करण्यासाठी, तुम्ही उपवास केला पाहिजे.