पाहिलं वाहिलं - श्रमदान
१ मे कामगार दिवस आणि
महाराष्ट्र दिन म्हणून ओळखला जातो. यावर्षी आयुष्यात प्रथमच हा दिवस खऱ्या
अर्थानी अनुभवाला, तो महाश्रमदानात भाग घेऊनच. मागच्या वर्षी पासून पाणी
फौंडेशनच काम कानावर होताच. बऱ्याच क्लिप बघून झाल्या होत्या. मागच्या
वर्षी मी यात सहभागी होण्याचं ठरवलं होत. श्रमदानाचा हा मार्ग पाणी फौंडेशन
मुले मिळाला.
मागच्या महिन्यात मी पाणी फौंडेशन मध्ये नाव
नोंदवला. चार जणांचं श्रमदान पुरंदर तालुक्यासाठी नोंदवलं . यात नवरा आणि
मुलगा सोबत असेल याची खात्रीच होती . चौथं बघू कोणीतरी असा विचार होता.
कोथरुडपासून पुरंदर तालुका जायला जवळ आणि सोयीचा हॊत. २७ एप्रिलला गावाचं
नाव ईमेलवर समजणार होत. मी खूप आनंदात होते. माझ्या विशलिस्ट मधलं एक
स्वप्न पूर्ण होणार होत. आज पर्यंत श्रम म्हणजे कष्ट हेच तौक होत. कामावरून
दमून घरी आलो कि श्रम झाले असाच वाटायचं. दिवसभर किती कास्ट करतो असा समाज
होता. बैठं काम असल्यानी श्रम, कष्ट याचा खरा अर्थ माहितीच नव्हता बहुतेक.
३० एप्रिलला समजले कि उदाची वाडी सासवड हे गाव मिळालाय.
चौथा मेम्बर पुतणी ठरली. सगळे जण पहाटे साडे तीन वाजता उठलो. आवरून घर
सोडला ते साडेचारला. पाणी फौंडेशनच्या आधीच्या क्लिप बघून ते अनुभवायचा
ध्यासच होता त्यामुळे पहाटे उठण्याचा त्रास वाटलाच नाही. पाणी फौंडेशनच
व्यवस्थापन
चोख होतं. रस्ता विचारणं किंवा अडचणीच्या निराकरणासाठी योग्य व्यक्तीचे
नंबर एस एम एस द्वारा पोचले होते. याच गावात श्रमदानासाठी पी एम आय मध्ये
नाव नोंदवलेले चार सहकारी पण आमच्या बरोबर होते. संस्था दोन पण काम एकाच.
पी एम आय ची मला फारशी माहिती नव्हती . दोन गाड्या एकत्रच निघाल्या.
भोपदेव घाटाचा रस्ता निवडला. पहाटेची बारीकशी चंद्रकोर सोबत घेऊन श्रमिक
निघाले - कोथरूडहून!
गुगल मॅप मुले पहाटे
रस्ता सोपा गेले. जस जसं सासवड जवळ आलं तास तसं आकाशात चंद्रकोरीच्या जागा
सूर्यनारायण घेऊ लागले. सुंदर मोकळी गावाची हवा नुकताच फुटलेले तांबडं फारच
सुंदर वाटत होतं . सासवड येताच स्वागत फलक दिसले. उदाची वाडी श्रमदान फारच
सुरेख वातावरण, अगदी घरचाच कार्य जणु . काही अंतरावरच गाव लागल. २४ तास
पाण्यातले शहरी आणि पाण्यासाठी २४ तास धावणारे गावकरी सरमिसळ झाले होते.
लहान मुली छानशी साडी नेसून श्रमिकांना तिलक करून स्वागत करत होत्या. त्याच
फारच कौतुक वाटलं . स्वागत करणारे आनंदी गावकरी पाहून कष्टाची अशीही किंमत
असते हा वेगळाच अनुभव आला.
सुसंगतपणे गाडी पार्क करायचे
ठिकाण दाखवाव्यात आले. लहान लहान मुलं पण स्वयंसेवक झालेली पाहून भारी
वाटलं . ऑन लाईन नाव नोंदणी असली तरी वैयक्तिक नाव नोंदवून आठ जणांचा एक
असा गट करून काम मिळणार होत. मजा वाटत होती एक गटाला एक फावडं, एक कुदळ आणि
दोन घमेली देत होते. शूर वीर लढायला चालल्याच भासत होतं . पुढे एका
लहानश्या गावातल्याच मुळीं आम्हाला डोंगराच्या अगदी पायथ्याला नेलं. ती
जमीन, ते काम याबद्दल तिला असलेल्या कामाची माहितीची कल्पना तिच्या
चेहऱ्यावरून अजिबात येत नव्हती. त्याक्षणी ती आम्हाला सरस होती. तिनं आमचा
खड्डा खणण्याची जागा दाखवली. पांढरी रेघ असलेली आयताकृती जागा, खणून माती
कुठं आणि कशी टाकायची याची जुजबी माहिती देऊन ती गेली.
आता
खरं एकी हेच बळ दाखवायची वेळ होती. पांढऱ्या रेगेजवळून आम्ही कुदळीने काम
सुरु केलं. साधारण साडेसहा वाळजे होते. आलटून पालटून कुदळीन खड्डा खणंण
सुरु केलं . फावड्याने माती जमा करून घमेल्यानी जवळच मातीचे डोंगर कारण
सुरु झालं . साडेसातला चॅन जम बसला. हुरूप आला. शेजारच्या गटाचे अनोळखी
असूनही दोस्ती होऊ लागली. आटा पर्यंत हात हा अखंड एक अवयव आहे असा वाटत
होती. आज हाताचे लहान लहान अवयव आणि स्नायू प्रथमच काम करत होते याची
जाणीव झाली. बोटाच्या पेरांची कुदळी वरची पकड , खांद्यातून होणारी लयबद्ध
हालचा, जमिनीवर रोवले जाणारे पाय, अश्या हात पाय कंबरेच्या विशिष्ठ हालचाली
ज्या रोजच्या आयुष्यात कमी होतोत त्या जाणवल्या. फावड्याने माती ओढून
तळहातावर येणार गट्टे , दंडावरचा फुगीरपणा असे बरेच बदल शरीरावर जाणवत
होते. वर्षभर चोवीस तास पाणी मिळत ते सुख इतरांना गावातल्यान मिळावं यासाठी
एकदा तरी श्रमदान करायला मिळावं हा हेतू मनातला. श्रमदानाचा खरा अर्थ
समजून सफल होत होता . श्रमाचा कष्टाचा खरा अर्थ खरी व्याख्या आज उमगत होती
ती पाणी फौंडेशन मुळेच. आपल्याला धान्य पिकवून देतो त्या शेतकऱ्यांसाठी
दिलेले हे तीन तास मौल्यवान होते. जगण्यासाठी प्रकाश जसा महत्वाचा तसं पाणी
पण महत्वाचं. जे सुख आपण उपभोगतो ते दुसऱ्यास मिळण्यासाठी हा खारीचा वाटा.
आम्ही निसर्गाच्या नियमच - "जेवढं द्याल त्याच्या चौपट मिळवलं " या तत्वच
पालन करत होतो. इतर रहिवाश्यांच्या हा नियम पाळावा आणि श्रमदान करून
मानसिक आनंदाचा लाभ घ्यावा हेच आज सांगावासा वाटतंय.
या
निसर्गाच्या नियमच, श्रमदानाचं महत्व मला पाणी फौंडेशनमुळे समजलं, मी आभारी
आहे. या ठिकाणी पी एम आय चे पण लोक होते. गावकरी योग्य मदत करत होते खड्डा
खणून होताच तो योग्य आहे ना ? पाहण्यासाठी दोन तज्ज्ञ येऊन गेले.
गावकर्यांनी सुंदर मुगाच्या खिचडीचा श्रमपरिहार दिला. त्याक्षणी
पंचपक्वान्नाला लाजवेल असा त्याचा स्वाद होता. १२' x ४' x १' फूट खड्डा
खणून आमचं संपवून आम्ही परत निघालो. श्रमदान करूनही आनंदी उत्साही आणि
काहीतरी जिंकल्याच्या भावात परत निघताना उदाची वाडी चे गावकरी धन्यवाद
म्हणायचे पण विसरले नाहीत. माझ्या आयुष्यातलं पाहिलं वाहिलं श्रमदान
अविस्मरणीय होत. पुन्हा एकदा जलमित्र पाणी फौंडेशनचे आणि गटातल्या
सहकाऱ्यांचे मनःपूर्वक आभार.
सौ गौरी अनिरुद्ध पाठक
(01.05.19)
