卐 सतीची ५१ शक्तीपीठे 卐

卐 सतीची शक्तीपीठे 卐

एके दिवशी दक्षाने अश्वमेध यज्ञ केला आणि भगवान शिव सोडून सर्व देवांना आमंत्रित केले. देवी सतीला माहित होते की तिचे वडील चूक करत आहेत. म्हणून, ती त्याला भेटायला गेली आणि भगवान शिवाचा आदर करण्याची विनंती केली. पण, दक्षाने नकार दिला आणि पाहुण्यांसमोर सतीचा अपमान केला. संतप्त झालेल्या सतीने देवी आदि पराशक्तीचे रूप धारण केले आणि तिच्या वडिलांना आणि त्यांच्या पवित्र यज्ञविधीला शाप दिला. त्यानंतर, तिने तिची आंतरिक योगिक अग्नी प्रज्वलित केली, स्वतःला पेटवून घेतले आणि जाळून मारले.

आपल्या पत्नीच्या मृत्यूने क्रोधित आणि शोकग्रस्त झालेल्या शिवाने सतीचे शरीर आपल्या खांद्यावर ठेवले आणि विश्वात फिरले. हे पाहून देवतांनी अखेरीस भगवान विष्णूंना शिवाची स्थिती पूर्ववत करण्यास मदत करण्यास सांगितले. त्यानंतर, भगवान विष्णूंनी आपले सुदर्शन चक्र फेकले आणि सतीच्या निर्जीव शरीराचे तुकडे केले. सतीच्या शरीराचे ५१ तुकडे आणि दागिने पृथ्वीवर पडले. ज्या ठिकाणी सतीचे शरीर आणि दागिने पृथ्वीवर पडले ती शक्तीपीठे बनली. 

जी पुढे मानवाना मार्गदर्शक व भक्तीची ठिकाणे झाली. 

नवरात्रीच्या निमित्ताने नऊ तरी शक्तीपीठं शोधत समजुन घेऊ असा विचार आला. आपण सोबत असाल तर आणखी आनंद होईल. 

आशा आहे पुढचे नऊ दिवस आपणही ती वाचाल.

*********************************************************************************

अनुक्रमणिका 

	देवीचे नाव	सतीचा अवयव	ठिकाण
१.	विशालाक्षी देवी	कानातले किंवा डोळे	काशी	ऊत्तर प्रदेश
२.	कामाख्या देवी	योनी	गोवाहाटी	आसाम
३.	बहुलादेवी शक्तीपीठ	डावा बाहु	केतुग्राम	प. बंगाल
४.	भद्रकालीमाता	हनुवटी	नाशिक	महाराष्ट्र
५.	हिंगलजामाता	मस्तक	बलुचिस्थान	पाकिस्तान
६.	मणिबंध माता	मनगट	पुष्कर	राजस्थान
७.	ललितादेवी	बोट	प्रयागराज	ऊत्तर प्रदेश
८.	तारा तारिणी देवी	स्तन	गंजम	ओरीसा
९.	त्रिपुरमालिनी देवी	स्तन	जालंधर	पंजाब
१०.	किरीटेश्वरी माता	मुकुट	मुर्शिदाबाद	प. बंगाल
११.	कात्यायनी देवी	केस	वृंदावन	ऊत्तर प्रदेश
१२.	करवीर देवी	त्रिनेत्र	कोल्हापूर	महाराष्ट्र
१३.	शुचींद्रम देवी	वरचा जबडा दात	कन्याकुमारी	तामिळनाडू
१४.	ज्वालामुखी शक्तीपीठ	जीव्हा	कांगडा	हिमाचल
१५.	चट्टल शक्तीपीठ	ऊजवा हात	चितगाव	बांग्लादेश
१६.	गंडकी शक्तीपीठ	दक्षिणगंड कपोल	मुक्तिनाथ	नेपाळ
१७.	बैद्यनाथ जयदुर्गा शक्तीपीठ	ह्रदय	देवघर	झारखंड
१८.	महामाया शक्तीपीठ	कंठ	अमरनाथ	जम्मु काश्मिर
१९.	दाक्षायणी शक्तीपीठ	ऊजवा हात	मानस सरोवर	तिबेट
२०.	मिथीला शक्तीपीठ	डावा खांदा	दरभंगा	बिहार
२१.	गुह्येश्वरी देवी	गुडघे	काठमांडु	नेपाळ
२२.	पंचसागर शक्तीपीठ :	खालचा जबडा	काशी	ऊत्तर प्रदेश
२३.	मंगला गौरी शक्तीपीठ :	स्तन	गया	बिहार
२४.	अवंतीमाता :	वरचे ओठ	भैरवपर्वत	ऊज्जैन
२५.	कालमाधव शक्तीपीठ :	घसा / नितंब*	अमरकंटक	मध्य प्रदेश
२६.	शारदादेवी शक्तीपीठ :	गळ्यातला  हार	त्रिकुटपर्वत मैहेर	मध्य प्रदेश
२७.	नर्मदादेवी  शोन्देश	ऊजवे नितंब	अमरकंटक अनुप्पुर	मध्य प्रदेश
२८.	वणी देवी :	ऊजवा हात	नाशिक	महाराष्ट्र
२९.	श्रीपद्माक्षी रेणुकामाता	मेंदू	कवाडे अलिबाग	महाराष्ट्र
३०.	अंबाजी माता अरासुरी	ह्रदय	अरासुर	गुजरात
३१.	कालीपीठ	ऊजव्या पायाचा अंगठा	कालीघाट⁸	कलकत्ता
३२.	विमला शक्तीपीठ	पाय	पुरी	ओडीसा
३३.	श्रीपर्वत सुंदरी	पैंजण	लद्दाख	लेह
३४.	सर्वशैल शक्तीपीठ	डावा गाल	कोटीलिंगेश्वर	आंध्र प्रदेश
३५.	विमला क्षेत्र शक्तीपीठ	नाभी	पुरी	ओरीसा
३६.	सुगंधा शक्तीपीठ	नासिका	शिकारपूर	बांग्लादेश
३७.	भ्रामरीदेवी त्रिस्रोता	डावा पाय	सालबाढी	प. बंगाल
३८.	जयंती शक्तीपीठ	ऊजवी मांडी	मेघालय	आसाम
३९.	कन्याश्रम शक्तीपीठ	पाठ	कन्याकुमारी	तामिळनाडू
४०.	सावित्रीदेवी	ऊजवी टाच	कुरूक्षेत्र	हरियाना
४१.	कांची देवगर्भा	कंबर	बीरभूम	प. बंगाल
४२.	अपर्णा शक्तीपीठ	पैजण	करतोयातट	बांग्लादेश
४३.	कपालिनी शक्तीपीठ	टाच	मेदिनीपूर	प. बंगाल
४४.	प्रभास, चंद्रभागा देवी	पोट	जुनागढ	गुजरात
४५.	रत्नावली कुमारी	खांदा	हुगळी	प. बंगाल
४६.	भवानी	हात	तुळजापूर	महाराष्ट्र
४७.	रेणुकामाता	खांदा	माहुर	महाराष्ट्र
४८.	सुरकंडा माता	डोक्याचा भाग	गढवाल	उत्तराखंड
४९.	दंत काली माता	दात	नेपाळ
५०.	विराट माँ अंबिका	पायाची बोटे	भरतपूर	राजस्थान
५१	अबुर्दा देवी कात्यायनी शक्तीपीठ	अधर	माऊट अबु	राजस्थान

******************************************************************************

(२६ मार्च २०२३)

१. विशालाक्षी देवी - शक्तीपीठ : काशी ऊत्तर प्रदेश

विशालाक्षी माँ म्हणजे विस्तीर्ण डोळा असलेली  किंवा देवी पार्वती, भगवान शिवाची पत्नी. विशालाक्षी मंदिराला विशालाक्षी गौरी मंदिर म्हणून देखील ओळखले जाते. हे सर्वात प्रसिद्ध हिंदु मंदिर आहे जे काशी येथे स्थित आहे. वाराणसी, उत्तर प्रदेश, भारत मधील पवित्र गंगेचा किनारा. विशालाक्षी मंदिर हे हिंदू दैवी मातेला समर्पित सर्वात पवित्र मंदिरे म्हणून प्रारंभपीठ मानले जाते.  विशालाक्षी मंदिराचा इतिहास : असे मानले जाते की माता सतीचे कानातले किंवा डोळे वाराणसीमध्ये या पवित्र ठिकाणी पडले आहेत. काजली तीज, भारतीय महिलांसाठी सर्वात महत्वाचा हिंदू सण, विशालाक्षी मंदिरात अतिशय आनंदाने साजरा केला जातो. हा उत्सव भाद्रपद (ऑगस्ट) या हिंदू महिन्याच्या तिसर्‍या दिवशी पंधरवड्यादरम्यान आयोजित केला जातो.

******************************************************************************

(२७ मार्च २०२३)

२. कामाख्या देवी शक्तीपीठ : गोवाहाटी, आसाम

भारतात शक्ती साधनेची काही खास ठिकाणे आहेत ज्यांना शक्तीपीठ म्हणून ओळखले जाते. आसाम राज्यातील गुवाहाटी येथील टेकडीवर बांधलेले कामाख्या देवीचे मंदिर हे असेच एक शक्तिपीठ आहे ज्याला महाशक्तीपीठ म्हणतात. माता सतीचा योनी भाग येथे पडला होता, त्यामुळे येथे देवीच्या योनी भागाची पूजा केली जाते, जी योनीच्या आकाराच्या खडकाच्या रूपात विराजमान आहे. हा खडक नेहमी फुलांनी आच्छादलेला असतो आणि येथून नेहमीच पाणी वाहत असते. योनी भाग येथे असल्यामुळे मातेलाही मासिक पाळी येते.या मंदिरात द्वितीय उत्पन्न दुर्गा किंवा माँ भगवतीची मूर्ती किंवा चित्र नाही. निळ्या पाषाणाच्या योनीत माता कामाख्या इथे वास्तव्य करते. जे लोक या खडकाची पूजा करतात, पाहतात, स्पर्श करतात त्यांना देवीची कृपा आणि मोक्ष सोबतच देवी भगवतीचा सहवास प्राप्त होतो आणि देवीचे दर्शन आणि पूजा केल्याने विविध मनोकामना पूर्ण होतात. 

******************************************************************************

(२८ मार्च २०२३)

३. बहुलादेवी शक्तीपीठ : प. बंगाल

ब्रह्मांडाची एक प्रेरणादायी शक्ती- "बहुला शक्तीपीठ" पश्चिम बंगाल हे भारतातील ऐतिहासिक ठिकाणांपैकी एक आहे, जिथे हिंदू भक्तांद्वारे दैवी शक्तीची पूजा  केली जाते आणि  पौराणिक कथेनुसार देवी सत्तीचा डावा बाहु  येथे पडला आहे. या पौराणिक दैवी स्थानाच्या मुख्य मूर्ती देवी "बहुला" (भव्य) आणि भगवान शिव "भिरूक" सर्वसिद्धिदायी म्हणून येथे पुजल्या जातात. हे पवित्र स्थान मातेला समर्पित आहे. दुर्गा आणि भगवान शिव. बहुला देवी मंदिर केतुग्राम गावात कटिया स्टेशन, बर्दवान जिल्ह्यातील सुमारे ८ किलोमीटरवर आहे. मंदिर अजय नदीच्या काठी आहे आणि कोलकाता पासून मंदिर सुमारे १९० किमी आहे.

******************************************************************************

(२९ मार्च २०२३)

४. भद्रकालीमाता शक्तीपीठ : नाशिक

नाशिकचे भद्रकाली माता मंदिर हे सतीच्या हनुवटीचा भाग येथे पडला ते आहे. संस्कृत भाषेत हनुवटीला ‘चिबुक’ म्हणतात. यावरून पौराणिक काळात नाशिकला ‘चिबुकस्थान’ असेही म्हणत असत. भद्रकाली मंदिराच्या जागी पूर्वी मठ होता. त्यामुळे या मंदिराला कळस नाही. आजही भद्रकालीचे मंदिर एखाद्या टोलेजंग वाड्यासारखे दिसते. 

******************************************************************************

(३० मार्च २०२३)

५. हिंगलजामाता शक्तीपीठ : बलुचिस्थान

माता सतीचे मस्तक जिथे पडले तिथे हिंगलाज मंदिर आहे. त्यामुळेच मंदिरात मातेचे पूर्ण रूप दिसत नसून केवळ तिचे डोकेच दिसते कारण शरीरात मस्तक हे सर्वात महत्त्वाचे असते, त्यामुळे शक्तीपीठांमध्येही हिंगलाज मातेचे महत्त्व सर्वाधिक मानले जाते. या मंदिराच्या समितीमध्ये हिंदू आणि मुस्लिम दोन्ही धर्मीय असून वर्षातून दोनदा किमान १५ ते २० हजार लोक येथे दर्शनासाठी येतात. पाकिसातानात या देवळाला नानी का मंदिर म्हणतात. हिंगलजा माता, हिंगलाज देवी, हिंग्लजामाता किंवा हिंगुली अशी नाव याच देवीची आहेत. या शक्तीपीठाला जाण्याचा मार्ग अमरनाथ सारखा खडतर आहे. हे हिंदु-मुस्लिम एकता की मिसाल म्हणुन प्रसिद्ध आहे. 

******************************************************************************

(३१ मार्च २०२३)

६. मणिबंध माता शक्तिपीठ : पुष्कर राजस्थान

देवी गायत्रीला समर्पित मणिबंध शक्तीपीठ मंदिर पुष्कर, राजस्थान येथे स्थित ५१ शक्तीपीठ मंदिरांपैकी एक आहे जिथे देवीचे मनगट पडले असे म्हटले जाते. हे पुष्करजवळ गायत्री टेकडीवर आणि अजमेर, राजस्थानच्या वायव्येला ११ किमी आणि प्रसिद्ध पुष्कर ब्रम्हा मंदिरापासून सुमारे ५~७ किमी अंतरावर आहे. देवी सतीच्या दोन मणिवेदिका - मनगट पडलेल्या जागेला मनिवेदिका मंदिर आणि नंतर मंदिरात स्थापित केलेले चिन्ह गायत्री देवी म्हणून ओळखले जाते. येथे दोन मूर्ती आहेत, एक देवी सतीची असून तिला गायत्री म्हणतात. मंदिरातील दुसरी मूर्ती सर्वानंद (सर्वांना आनंद देणारी) म्हणून ओळखली जाणारी भगवान शिवाची आहे. गायत्रीचा अर्थ सरस्वती. सरस्वती ही हिंदू संस्कृतीतील ज्ञानाची देवी आहे. हे मंदिर गायत्री मंत्र साधनेसाठी आदर्श ठिकाण मानले जाते. हे मंदिर एका टेकडीवर बांधलेले आहे आणि दगडांनी बनवलेले आहे ज्यावर विविध देवदेवतांच्या मूर्ती कोरलेल्या आहेत. मंदिराची कला आणि वास्तू वाखाणण्याजोगी आहे आणि मोठे खांब या पवित्र वास्तूची भव्यता दर्शवतात. पुष्कर मेळा सण हे येथील आकर्षण आहे आणि तो देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय दोन्हीही मोठ्या संख्येने गर्दीला आकर्षित करतो. वर्षातून दोनदा येणारी नवरात्री - एक मार्च किंवा एप्रिल महिन्यात आणि दुसरी हिंदू कॅलेंडरनुसार सप्टेंबर किंवा ऑक्टोबर महिन्यात, इथल्या प्रमुख सणांपैकी एक आहे.

******************************************************************************

(१ एप्रिल २०२३)

७. ललितादेवी शक्तीपीठ : प्रयागराज ऊत्तर प्रदेश

भारताच्या उत्तर प्रदेश राज्यातील प्रयागराज (अलाहाबाद) चा संगम आहे. माता सतीचे बोट याच किनाऱ्यावर पडले होते. ती शक्ती ललिता आहे आणि भैरवाला भव म्हणतात. प्रयागराजमधील तीन मंदिरे शक्तीपीठे मानली जातात आणि तिन्ही मंदिरे प्रयाग शक्तीपीठातील शक्ती 'ललिता'ची आहेत. 'अक्षयवत', 'मीरापूर' आणि 'आलोपी' या ठिकाणी माता सतीची बोटे पडली होती, असे मानले जाते. अक्षयवट किल्ल्यातील 'कल्याणी-ललिता देवी मंदिरा'जवळ 'ललितेश्वर महादेव'चे मंदिरही आहे. मत्स्यपुराणात वर्णन केलेल्या १०८ शक्तीपीठांमध्ये येथील देवीचे नाव ‘ललिता’ असे दिले आहे. या देवळात प्रवेश करताच दिव्य शक्तीची अनुभुती मनास होते.

******************************************************************************

(२ एप्रिल २०२३)

८. तारा तारिणी देवी : ओरीसा

दक्षिण ओरिसातील जवळजवळ प्रत्येक घरात तारा-तारिणी या देवींना प्रमुख देवता (इष्ट-देवी) मानले जाते. हे महत्त्वाचे आणि प्रसिद्ध शाक्तपीठ ॠषिकुल्या नदीच्या दक्षिण तीरावर ब्रह्मपूरच्या उत्तरेला ३० किलोमीटर अंतरावर डोंगराच्या माथ्यावर आहे. टेकडीची उंची अंदाजे 708 फूट आहे.  ही टेकडी तारा तारिणी टेकडी (पर्वत) या नावाने प्रसिद्ध आहे आणि ती निसर्गसौंदर्याने वेढलेली आहे. मंदिराचे नयनरम्य दृश्य, टेकडीच्या माथ्यापासून ते ॠषिकुल्या नदीच्या काठापर्यंत प्रत्येक यात्रेकरूला निसर्गाचा आणि दिव्यतेचा उत्कंठावर्धक अनुभव देते आणि अनेकदा त्याचे मन आणि आत्मा मोहून टाकते. मंदिराकडे जाणाऱ्या टेकडीच्या पुढील बाजूस ९९९ पायऱ्या आहेत.

तारिणी मंदिर हे ओडिशाच्या गंजम जिल्ह्यातील पुरुषोत्तमपूरजवळ रुषिकुल्या नदीच्या काठावर कुमारी टेकड्यांवर (टेकडीची इतर नावे पूर्णागिरी, रत्नागिरी, तारिणी पर्वत) वरील आदिशक्तीचे प्रसिद्ध हिंदू मंदिर आहे. मां तारा तारिणीची येथे आदिशक्ती सती देवीचे स्तन पीठ (स्थानपीठ) म्हणून पूजा केली जाते.

******************************************************************************

(३ एप्रिल २०२३)

९. त्रिपुरमालिनी देवी शक्तीपीठ : जालंधर पंजाब

५१ प्रमुख शक्तीपीठांपैकी एक, त्रिपुरमालिनी शक्तीपीठ जालंधर, पंजाब येथे आहे. त्रिपुरमालिनी शक्तीपीठ हे देवी सती किंवा शक्तीला समर्पित आहे, ज्याची मोठ्या संख्येने हिंदू भक्त पूजा करतात. येथे देवी सतीचा डावा स्तन पडल्याचे मानले जाते. हे पीठ भारतातील पंजाब राज्यातील जालंधर येथे आहे. सतीमातेला त्रिपुरमालिनी आणि भगवान शिवाला भीषण म्हणतात. जालंधर शहर भारतीय रेल्वेच्या हावरा-अमृतसर मुख्य मार्गावर स्थित आहे. वशिष्ठ, व्यास, मनू, जमदग्नी, परशुराम इत्यादी विविध ऋषींनी, त्रिपुरा मालिनीच्या रूपात असलेल्या सती मातेची  आद्य शक्तीची ईकडे पूजा केली होती असे मानतात. 

******************************************************************************

१०. किरीटेश्वरी माता : मुर्शिदाबाद प. बंगाल

पश्चिम बंगालमध्ये असेच एक ठिकाण आहे जिथे सती मातेचा मुकुट पडला होता जे किरीटेश्वरी म्हणून ओळखले जाते. हे मंदिर सुमारे १००० वर्षांपूर्वी बांधले गेले. असे मानले जाते की हे महामायेचे निद्रास्थान आहे. येथील स्थानिक लोक येथे बसलेल्या देवीला महिषामर्दिनी म्हणतात. हे शक्तीपीठ पश्चिम बंगालच्या मुर्शिदाबाद जिल्ह्यात आहे. हे मंदिर या जिल्ह्यातील नबाग्राम भागातील किरीटकोना गावात बांधले आहे. किरीटकोना गावात हे मंदिर आहे जे किरीटेश्वरी म्हणून प्रसिद्ध आहे. 

******************************************************************************

११. कात्यायनी देवी : वृंदावन

कात्यायनी शक्तीपीठ मंदिर हे हिंदू धर्मातील ५१ पूज्य शक्तीपीठांपैकी एक आहे. वृंदावनातील राधाबागजवळ बांधलेले हे परिसरातील सर्वात प्राचीन मंदिरांपैकी एक आहे. हे मंदिर देवी पार्वतीला तिच्या कात्यायनी स्वरूपात समर्पित आहे. पौराणिक कथेनुसार, भगवान विष्णूने तिचा मृतदेह कापला तेव्हा तिचे केस येथे पडले. काही लोक तिची देवी उमा म्हणून पूजा करतात. त्यामुळे मंदिराला उमा शक्तीपीठ किंवा उमा देवी मंदिर असेही म्हणतात. कात्यायनी शक्तीपीठ वृंदावनमध्ये उचवल चंद्रहास नावाच्या देवीच्या तलवारीचीही पूजा केली जाते. दरवर्षी, विशेषत: नवरात्रीच्या काळात, मंदिर यात्रेकरूंनी फुलून जाते जे देवी कात्यायनीची प्रार्थना करण्यासाठी आणि तिचा आशीर्वाद घेण्यासाठी येतात.

******************************************************************************

१२. करवीर देवी : कोल्हापूर, महाराष्ट्र 

करवीर शक्तीपीठ हे भ महाराष्ट्रातील कोल्हापूर येथे आहे. येथे माता सतीचे 'त्रिनेत्र' याठिकाणी पडले होते. येथील शक्ती महिषासुरमर्दनी आणि भैरव क्रोधाशीष आहे. हे महालक्ष्मीचे वैयक्तिक निवासस्थान असल्याचे मानले जाते. ५१ शक्तीपीठांपैकी हे सर्वात प्रसिद्ध शक्तिपीठ आहे.

कोल्हापूर हे पाच नद्यांचा संगम असलेल्या पंचगंगा नदीच्या काठावर वसलेले प्राचीन मंदिरांचे शहर आहे. महालक्ष्मी मंदिर हे येथील सर्वात महत्त्वाचे मंदिर आहे, जेथे त्रिशक्तीच्या मूर्तीही आहेत. महालक्ष्मीच्या स्वतःच्या मंदिराच्या डोक्यावर शिवलिंग आणि नंदी मंदिर असून व्यंकटेश, कात्यायिनी आणि गौरीशंकर हे देवकोष्ठात आहेत. आवारात अनेक मूर्ती आहेत. अंगणात मणिकर्णिका कुंड आहे, तिच्या काठावर विश्वेश्वर महादेवाचे मंदिर आहे.

******************************************************************************

१३. शुचींद्रम देवी : कन्याकुमारी तामिळनाडू 

सुचिंद्रम शक्तीपीठ हे भारतातील तामिळनाडू राज्यातील कन्याकुमारी या दक्षिणेकडील जिल्ह्यात आहे. या मंदिराला माँ नारायणी मंदिर असेही म्हणतात. सतीमातेचे वरचे दात याठिकाणी पडले होते असे मानले जाते. मंदिरातील मुख्य देवता भगवान शिव, भगवान विष्णू आणि भगवान ब्रह्मा एकाच रूपात आहेत ज्यांना स्थानानुमलयम म्हणतात. हे भारतातील अशा मंदिरांपैकी एक आहे ज्यामध्ये त्रिमूर्ती आणि तिन्ही देवतांची एकाच मंदिरात पूजा केली जाते. या मंदिरात शक्तीची नारायणी म्हणून तर भैरवाची संहार भैरव म्हणून पूजा केली जाते, असे मानले जाते की देवी आजही या पवित्र मंदिरात ध्यान करीत आहे. सुचिंद्रम प्रदेशाला ज्ञानवनम क्षेत्र असेही म्हणतात.

******************************************************************************

१४. ज्वालामुखी शक्तीपीठ : कांगडा, हिमाचल प्रदेश

ज्वालामुखी मंदिर हिमाचल प्रदेशातील कांगडा जिल्ह्यातील एक शक्तीपीठ आहे. माता सतीची 'जिहवा' इथे पडली होता. येथे माता सती 'सिद्धिदा अंबिका आणि भगवान शिव ऊन्मत्त स्वरूपात विराजमान आहेत. 'ज्वाला देवी' किंवा 'ज्वालामुखी' शक्तीपीठ हिमाचल प्रदेशच्या कांगडा खोऱ्यात

कालीधर पर्वताच्या  नयनरम्य पायथ्याशी आहे. . इथे सतीचा 'जिहवा'  पडली असे म्हणतात तसेच ईथे मंदिरात मूर्ती नाही, पण तिथे माता प्रकाशात फुलते. येथे मंदिराच्या आत एकूण १० दिवे निघतात – ४ भिंतीच्या पोकळीतून, ४ मधल्या टाकीच्या भिंतीतून, १ उजव्या भिंतीतून आणि १ कोपऱ्यातून.

******************************************************************************

१५. चट्टल शक्तीपीठ : चितगाव बांग्लादेश

चट्टल शक्तीपीठ देवीचे हे पीठ बांगलादेशातील चितगाव येथून सीताकुंड स्टेशनजवळील चंद्रशेखर पर्वतावर स्थित भवानी मंदिर आहे. चंद्रशेखर शिवाचे मंदिरही आहे. जवळच सीताकुंड, व्यासकुंड, सूर्यकुंड, ब्रह्मकुंड, बारव कुंड, लवनाक्ष तीर्थ, सहस्त्रधारा, जनकोटी शिव आहे. बडव कुंडातून सतत आगीचे लोळ येत आहेत. येथे सतीमातेचा "उजवा हात" पाडला असे मानले जाते. इथली शक्ती "भवानी" आणि शिव "चंद्रशेखर" आहे. शिवरात्रीला येथे मोठा प्रामाणिकपणा असतो. हे शक्तीपीठ सध्याच्या बांगलादेशातील चितगावपासून ३८ किमी अंतरावर सीताकुंड स्टेशनजवळ चंद्रशेखर पर्वतावर आहे.

******************************************************************************

१६. गंडकी शक्तीपीठ; मुक्तिनाथ, नेपाळ

मुक्तिनाथ हे नेपाळमधील गंडकी नदीच्या काठावर आहे. सती आत्मदहन या पौराणिक कथेनुसार, हे पवित्र स्थान आहे जिथे सती देवीचे दक्षिणगंड (कपोल) पडले म्हणुन सती देवीची पूजा गंडकीचंडी (ज्याने तुम्हाला अडथळे दूर करू शकते) म्हणून व  महादेवाची चक्रपाणी (चक्र धारण करणारी) म्हणून केली जाते. गंडकी नदीत स्नान करणाऱ्या लोकांची पापे धुऊन मोक्ष प्राप्त होतो असे म्हटले जाते कारण भगवान विष्णूचे मंदिर बांधण्यासाठी वापरण्यात येणारे पवित्र शाळीग्राम दगड गंडकी नदीत आहेत. एखाद्या व्यक्तीची काही अपूर्ण इच्छा किंवा इच्छा असेल तर ती येथे एकदा भक्तीभावाने गंडकी देवीची पूजा केली तर ती पूर्ण होते.

******************************************************************************

१७. बैद्यनाथ जयदुर्गा शक्तीपीठ देवघर, झारखंड

हिंदू तीर्थक्षेत्र म्हणून या शक्तीपीठाचे महत्त्व आहे. या शक्तीपीठामागील पौराणिक कथा अशी आहे की येथे माता सतीचे हृदय पडले होते आणि म्हणूनच याला हृदयपीठ म्हणूनही ओळखले जाते. माता सती 'जय दुर्गा'च्या रूपात पूजली जाते आणि बाबा भैरवनाथांनी येथे बैद्यनाथ म्हणून वास्तव्य केले आहे. माता सतीच्या शेजारी बैद्यनाथ ज्योतिर्लिंग आहे. हे पहिले शक्तीपीठ आहे जिथे महादेव ज्योतिर्लिंगाच्या रूपात आहेत. या स्थानाला चिताभूमी म्हणूनही ओळखले जाते कारण भगवान शिवाने माता सतीचे हृदय जेथे पडले त्याच ठिकाणी अंत्यसंस्कार केले. जयदुर्गा शक्तीपीठ हे वैद्यनाथ जयदुर्गा शक्तीपीठ, जयदुर्गा मंदिर, पार्वती मंदिर म्हणूनही प्रसिद्ध आहे. बाबा बैद्यनाथ धाम मंदिर म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या बैद्यनाथाच्या मुख्य मंदिरासमोर जयदुर्गा देवीची मूर्ती आहे. शिवाय, दोन्ही मंदिरे त्यांच्या वरच्या लाल धाग्यांनी जोडलेली आहेत आणि असे म्हटले जाते की विवाहित जोडप्यांनी हे दोन शीर्ष रेशमाने बांधले तर त्यांना सुखी आणि समृद्ध वैवाहिक जीवनाचा आशीर्वाद मिळेल.

******************************************************************************

१८. महामाया शक्तीपीठ : अमरनाथ

५१ भागांपैकी 'सतीचा कंठ' या ठिकाणी पडला तेच महमाया शक्तीपीठ होय. अमरनाथ धाम, जगप्रसिद्ध हिमाच्छादित शिवलिंग, महामाया शक्तीपीठ व्यतिरिक्त, भक्तांमध्ये अविश्वसनीयपणे लोकप्रिय आहे. पौराणिक कथेनुसार या ठिकाणी भगवान शिव आपली पत्नी पार्वतीला अमरत्वाचा पाठ देत होते. शिवभैरोला त्रिसंध्येश्वर म्हणून पूजले जाते, तसेच देवी पार्वतीला महामाया शक्तीपीठ म्हणून ओळखले जाते. या मंदिरात सतीच्या अवयवांची तसेच दागिन्यांची पूजा केली जाते कारण तिचा गळा या ठिकाणी पडला होता.

अमरनाथचे महामाया शक्तीपीठ भारतातील काश्मीरमधील श्रीनगरपासून  १४१ किमी अंतरावर १२८०० फूट उंचीवर आहे. अमरनाथ गुहेत जाण्यासाठी दोन मार्ग आहेत - एक मार्ग श्रीनगरपासून ७० किमी अंतरावर असलेल्या बालटालमधून जातो, जो चालण्याच्या दृष्टीने निश्चितच छोटा आहे परंतु खूपच धोकादायक आहे. दुसरा मार्ग पहलगामपासून सुरू होतो, जो चंदनवारी, शेषनाग, पंचतरणी मार्गे जातो. बहुतांश प्रवासी याच मार्गाचा अवलंब करतात.

******************************************************************************

१९. दाक्षायणी शक्तीपीठ : तिबेट मानस सरोवर

मानस  शक्तीपीठ हे हिंदू धर्मातील प्रसिद्ध ५१ शक्तीपीठांपैकी एक मानले जाते. माता सतीचा उजवा हात या ठिकिणी पडला होता. येथे माता सती दाक्षायणी आणि भगवान शिव अमर म्हणून ओळखले जातात. मनसा शक्तीपीठ किंवा दाक्षायणी शक्तीपीठ यालाच म्हणतात. मानस सरोवर म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या अत्यंत पवित्र आणि शुद्ध पाण्याच्या बाजूला मूर्ती ठेवलेल्या दिसतात. 

******************************************************************************

२०.  मिथीला शक्तीपीठ : दरभंगा बिहार

हे शक्तीपीठ भारत व नृपाळ सीमेवर दरभंगामधे आहे. पार्वतीचे  ऊमा व महादेवाचे महोदर स्वरूप मूर्ती पुजली जाते. सतीमातेचा डावा खांदा या ठिकाणी पडला असे मानतात. भैरव: महोदरा किंवा महेश्वर हे मंदिर देवी उमा, पार्वतीचे एक परोपकारी स्वरूप समर्पित आहे. देवी उमा आणि भगवान शिव यांच्या मिलनाचे वर्णन अर्धनारीश्वर म्हणून केले जाते, हे विश्वाच्या पुरुष आणि स्त्री शक्तींचे संश्लेषण आहे. तथापि, या शक्तीपीठामध्ये तीन मंदिरांचा समावेश आहे- मधुबनी जिल्ह्यातील वनदुर्गो मंदिर, समस्तीपूरमधील जयमंगला देवी मंदिर आणि सहरसाजवळील उग्रतारा मंदिर. उच्छैथ भगवती ही वनदुर्गो मंदिरात अभिषेक केलेली देवी आहे जिच्या खांद्यावर मूर्ती आहे. दुर्गामातेचे नववे रूप सिद्धिदात्री म्हणून तिची पूजा केली जाते. मां मंगला जयमंगला देवी मंदिरावर राज्य करते आणि तिसरे मंदिर शक्ती तंत्राचे एक शक्तिशाली केंद्र आहे. मुख्य देवी भगवती तारा चांदीचा मुकुट परिधान करते तिच्या दोन्ही बाजूला एकजाता आणि निल सरस्वतीच्या मूर्ती आहेत. उमा आणि शिव यांचे आशीर्वाद वैवाहिक आनंद आणि शांत घरगुती जीवन आणतात असे मानले जाते. 

******************************************************************************

२१. गुह्येश्वरी देवी :काठमांडु  नेपाळ 

गुह्येश्वरी मंदिरात मातेचे दोन्ही गुडघे पडले, म्हणून त्याला श्री गुह्येश्वरी शक्तीपीठ म्हणतात. हे मंदिर गुह्येश्वरीला (गुप्त ईश्वरी) समर्पित आहे, देवीला गुह्यकाली असेही म्हणतात. गुह्येश्वरी शक्तीपीठाचा भैरव कापाली आहे. नेपाळमधील प्रसिद्ध श्री पशुपतीनाथ मंदिरात जाण्यापूर्वी माता गुह्येश्वरीचे दर्शन घेणे अनिवार्य मानले जाते. ही परंपरा तिथल्या राजघराण्यातील सदस्य आजही पाळतात.

हे शक्तीपीठ श्री पशुपतीनाथ मंदिराच्या पूर्वेस सुमारे १ किमी अंतरावर आहे आणि काठमांडू, नेपाळमध्ये बागमती नदीच्या काठी वसलेले आहे. हिंदूंसाठी आणि विशेषतः तांत्रिक उपासकांसाठी हे एक महत्त्वाचे तीर्थक्षेत्र आहे. गर्भगृहातील जवळपास सर्वच मूर्ती सोन्या-चांदीच्या आहेत.

******************************************************************************

२२. पंचसागर शक्तीपीठ : काशी ऊत्तप्रदेश

पंचसागर शक्तीपीठ हे उत्तर प्रदेशातील वाराणसीजवळ असलेल्या माँ सतीच्या ५१ शक्तीपीठांपैकी एक आहे जिथे असे म्हटले जाते की भगवान शिव देवी सतीचे शरीर आपल्यासोबत घेऊन गेले होते, तेव्हा माँ सतीचे खालचे दात (खालचा जबडा )खाली पडलेले दिसले. मातेची मूर्ती वाराही म्हणून ओळखली जाते आणि भगवान शिव यांना महारुद्र (क्रोधित व्यक्ती) ही पदवी प्रदान करण्यात आली होती, ज्याचा अर्थ संतप्त व्यक्ती आहे. वराही हा शब्द स्त्री शक्ती म्हणून ओळखला जातो जो दुसऱ्या शब्दात भगवान विष्णूचा वराह अवतार म्हणून ओळखला जातो.

या शक्तीपीठाची कला आणि स्थापत्य कला मोहक आहे. या शक्तीपीठाच्या बांधकामात वापरण्यात आलेला दगड खरोखरच वेगळा आहे आणि त्यावर सूर्यप्रकाश पडला की चमकते. शक्तीपीठाच्या शेजारीच असलेल्या पाणवठ्यात प्रतिमा पडल्यावर जे मनमोहक दृश्य मांडले जाते ते मंत्रमुग्ध करणारे आहे. माँ वाराहीची हिंदू धर्माच्या तीनही प्रमुख शाळांद्वारे पूजा केली जाते: शक्ती (देवीची पूजा), शैव (देव शिवाचे अनुयायी), आणि वैष्णव (भगवान विष्णूची भक्ती). तिची सहसा रात्री पूजा केली जाते.

******************************************************************************

२३. मंगला गौरी शक्तीपीठ : गया बिहार

या मंदिराचा उल्लेख पद्म पुराण, वायु पुराण, अग्नि पुराण आणि अनेक धर्मग्रंथांमध्ये करण्यात आला आहे. येथे शक्तीची पूजा स्तन प्रतीक, पोषणाचे प्रतीक म्हणून केली जाते. सतीमातेचे स्तन याजागी पडले असे म्हणतात.  मंदिर परिसरात अनेक मंदिरे आहेत

******************************************************************************

२४. अवंतीमाता : भैरवपर्वत  ऊज्जैन 

अवंती माँ मंदिर हे गड कालिका मंदिर या नावाने देखील ओळखले जाते, हे भारतातील उज्जैन, शिप्रा नदीच्या काठावर भैरवपर्वतावर स्थित ५१ शक्तीपीठांपैकी एक आहे. येथे अवंती मातेला श्री महाकाली म्हणतात व भगवान शिवाचे भैरव रूप म्हणजे लंबकर्ण. हे भारतातील प्राचीन मंदिरांपैकी एक आहे, हे ५००० वर्षे जुने मंदिर असल्याचे मानले जाते. देवी ही अष्टदस पीठांपैकी एक आहे. देवी महाकाली (मध्य), महालक्ष्मी आणि महा सरस्वती या तीन देवतांपैकी एक आहे. दक्ष यज्ञ आणि सती आत्मदहन या पौराणिक कथेनुसार, हे पवित्र स्थान आहे जिथे "वरचे ओठ" खाली पडले. हे पृथ्वीवरील ७ मोक्ष स्थानांपैकी एक आहे

******************************************************************************

२५. कालमाधव शक्तीपीठ : अमरकंटक

भारतातील प्रमुख सात नद्यांपैकी एक नर्मदा आणि तीन प्रमुख महानद्यांचा उगम अमरकंटक येथे होतो. याशिवाय, जी त्याची सर्वात मोठी ओळख आहे, ती येथे स्थित ५१ शक्तीपीठांपैकी एक आहे, शोण शक्तीपीठ किंवा त्याला कलामाधव शक्तीपीठ म्हणा. हे मंदिर पांढऱ्या दगडांनी बनवलेले असून त्याच्या आजूबाजूला तलाव आहे. येथे देवी सतीचा डावा नितंब पडल्याचे मानले जाते. जरी काही लोकांचा असा विश्वास आहे की येथे सतीचा घसा पडला होता. त्यानंतर या ठिकाणाला अमरकंठ आणि नंतर अमरकंटक असे नाव पडले.

******************************************************************************

२६. शारदादेवी शक्तीपीठ : त्रिकुटपर्वत मैहेर

मध्य प्रदेशच्या पूर्वेकडील सतना जिल्ह्यातील मैहर येथे माता शारदाचे प्रसिद्ध मंदिर आहे, जे या शक्तीपीठांपैकी एक आहे. मैहर हा प्रस्तावित जिल्हा आहे. सध्या हा सतना भाग आहे.मैहर माता शारदाचे मंदिर विंध्य पर्वतरांगेतील त्रिकुट पर्वताच्या शिखरावर आहे. येथे माता सतीचा हार पडला होता, त्यामुळे या ठिकाणाचे नाव मैहर (मै का हार) असे पडले.

******************************************************************************

२७. नर्मदादेवी  शोन्देश अमरकंटक अनुप्पुर

नर्मदा देवी शोनदेश शक्तिपीठ हे प्राचीन मंदिरांपैकी एक आहे आणि ६००० वर्षे जुने असल्याचे मानले जाते आणि मध्य प्रदेशातील अनूप्पूर जिल्ह्यातील अमरकंटक येथे असलेल्या ५१ शक्तीपीठांपैकी एक मानले जाते. देवीला नर्मदा देवी आणि भगवान शिव यांना भद्रसेन किंवा वद्रसेन या नावाने संबोधले जाते. संस्कृतमध्ये अमरकंटक म्हणजे अमर-अमर आणि कंटक-अवरोध. दक्ष यज्ञ आणि सती आत्मदहन या पौराणिक कथेनुसार, "उजवे नितंब" खाली पडलेले हे पवित्र स्थान आहे. असे मानले जाते की अमरकंटक हे देवांचे निवासस्थान होते आणि येथे जो कोणी मरतो त्याला येथे स्थान मिळते.

******************************************************************************

२८. वणी देवी : नाशिक

वणीपासून नाशिकपासून ६५ किमी अंतरावर, नांदुरी गावाजवळ सप्तशृंगी देवी मंदिर हे हिंदू मंदिर आहे. हे मंदिर १२३० मीटर उंचीवर असलेल्या कड्याच्या वर आहे. हे मंदिर सप्तशृंगी देवीला समर्पित आहे. हे मंदिर महाराष्ट्रातील साडेतीन शक्तीपीठांपैकी एक म्हणून प्रसिद्ध आहे. भारतीय उपखंडातील ५१ शक्तीपीठांपैकी हे मंदिर देखील एक आहे आणि हे असे स्थान आहे जिथे सतीच्या अवयवांपैकी एक, तिचा उजवा हात खाली पडल्याची नोंद आहे. असेही मानले जाते की मंदिराची प्रमुख देवता महिषासुर मर्दिनी आहे, जी महिषासुर राक्षसाचा वध करणारी होती. टेकडीच्या पायथ्याशी दगडापासून बनवलेल्या म्हशीचे डोके आहे, जे राक्षसाचे आहे असे मानले जाते.

******************************************************************************

२९. श्रीपद्माक्षी रेणुकामाता कवाडे अलिबाग

पद्माक्षी रेणुका देवी - ज्यांना माता माऊली, काली, भैरवी, अंबा आणि एकवीरा म्हणूनही ओळखले जाते - हे अलिबागमधील कवडे गावात स्थित एक अत्यंत पूजनीय मंदिर आहे.  वामशत्की (२० बिंदूंनी बनलेला प्राणी) तिचे आरोहण किंवा वाहन म्हणून सवारी करते. तिचे विलक्षण सौंदर्य आणि कृपा कथांमध्ये नमूद केले आहे, तर तिचा प्रेमळ स्वभाव अतुलनीय आहे. शिवाय, तिला जोगेश्वरी नावाची एक तितकीच दैवी बहीण आहे जी या प्रसिद्ध निवासस्थानात आहे. सतीच्या शरीरातील मेंदूचा भाग वेरुमाला (आजचे कावडे) श्रीबाग (अलिबाग) किंवा (कुलाबा) येथे पडला असे मानले जाते.

******************************************************************************

३०. अरासुरी अंबाजी माता, गुजरात

अंबाजी मंदिराला आरासुरी अंबाजी मंदिर असेही म्हणतात. हे शक्तीपीठांपैकी एक प्रमुख शक्तीपीठ आहे. येथे सतीचे हृदय पडले. मंदिरात मूर्ती नसून यंत्राची पूजा केली जाते. मुख्य गादी गब्बर टेकीवर आहे.

******************************************************************************

३१. कालीपीठ : कालीघाट कलकत्ता

कालीघाट हे भारतातील ५१ शक्तीपीठांपैकी एक म्हणून ओळखले जाते, जिथे शिवाच्या रुद्र तांडव दरम्यान सतीच्या शरीराचे विविध भाग पडले असल्याचे सांगितले जाते. कालीघाट त्या जागेचे प्रतिनिधित्व करतो जिथे दक्षिणायनी किंवा सतीच्या उजव्या पायाची बोटे पडली.
******************************************************************************
३२. विमला शक्तीपीठ : पूरी ओरीसा

जगन्नाथ मंदिर पुरी मंदिर संकुलात, पवित्र रोहिणी कुंडाच्या पुढे. सतीदेवीचे पाय/पाडा खंडा येथे पडला असे मानले जाते. मंदिर हे सर्व शक्तीपीठांमध्ये अग्रगण्य मानले जाते. भगवान जगन्नाथ हे भैरव रूप म्हणून पूजलेले वैष्णव आणि शैव विश्वासांचे एकरूपता दर्शवते. शक्तीचे शांत रूप म्हणून देवी बिमला ची पूजा केली जाते. बिमला देवीची प्रतिमा क्लोराईट दगडात बनवली आहे. ही प्रतिमा मंदिरात फुललेल्या कमळाच्या पीठात अभिषेक केलेली आहे. भैरबीचे चार हात दैवी रूपात आहेत, एका हातात अक्षयमाला नावाची जपमाळ आहे, दुसर्‍या हातात नागफस नावाचा नाग आहे, दुसर्‍या हातात अमृत कलस नावाचे अमृताचे भांडे आहे आणि चौथा हात वरद आहे. - मुद्रा, आशीर्वादाची मुद्रा. बिमलाचे वर्णन भ्रमाचे पराक्रम असे केले जाते. तिला त्याच वेळी भगवान बलभद्राची क्रिया-शक्ती (कृतीचा पराक्रम), सुभद्राची इच्छाशक्ती (इच्छाशक्ती) आणि भगवान जगन्नाथाची माया शक्ती (भ्रमाचा पराक्रम) म्हणून आमंत्रण दिले जाते. 

******************************************************************************

३३. श्रीपर्वत सुंदरी  : लद्दाख लेह

५१ भागांपैकी सतीची 'उजवा पैंजण' या ठिकाणी पडला. या मंदिरात शक्तीची 'सुंदरी' देवी म्हणून तर भैरवाची 'सुंदरानंद' म्हणून पूजा केली जाते. हे ठिकाण काश्मीर खोऱ्यातील लद्दाख येथे आहे, मंदिराची एकूण कला आणि वास्तू उत्तम आहे. बाजूच्या आवारात विविध देवदेवतांची शिल्पे आहेत. मुख्य गर्भगृहात माँ सतीची मूर्ती आहे. ती नेहमी लाल कापडाने झाकलेली असते आणि मूर्ती काळ्या दगडाची असते. मूर्तीभोवती सोन्याचा घुमट आहे जो मूर्तीचा २/३ भाग वरून झाकतो. शिवाय, विश्वाची एक दैवी शक्ती "देवी श्री सुंदरी" हे भारतातील ऐतिहासिक ठिकाणांपैकी एक आहे, जिथे देवी शक्ती मां दुर्गाला भक्तांकडून "श्री सुंदरी" म्हणून पूजले जाते..

******************************************************************************

३४. सर्वशैल शक्तीपीठ: कोटिलिंगेश्वर आंध्रप्रदेश

गोदावरी तीर शक्तीपीठ किंवा सर्वशैल हे प्रसिद्ध शक्तीपीठ आहे जिथे माँ सतीचा डावा गाल पडला आणि या धार्मिक स्थळावर पुजल्या जाणार्‍या मूर्ती #विश्वेश्वरी (#विश्वेशी) किंवा #राकिनी किंवा #विश्वमातुका (संपूर्ण आई) आहेत असे म्हणतात. जग) आणि भगवान शिव #वत्सनाभ किंवा #दंडपाणी (ज्याला काठी धारण करतो). हे शक्तीपीठ भारताच्या आंध्र प्रदेशातील राजमुंद्रीजवळ गोदावरी नदीच्या काठी कोटिलिंगेश्वर मंदिरात आहे.

******************************************************************************

३५. विमला देवी : पूरी ओरीसा

जिथे सती मातेची नाभी (नाभी) पडली होती. तेथील देवीला विमला आणि भैरवाला जगन्नाथ म्हणतात. (पीठ निर्णाय तंत्र). देवी विमला मंदिर ओडिशाच्या पुरी जिल्ह्यात आहे.

******************************************************************************

३६. सुनंदा शक्तीपीठ : शिकारपूर बांग्लादेश

सुगंधा शक्तीपीठ हे बांगलादेशातील शिकारपूर बारिसाल जिल्ह्यातील गावात देवी सुनंदाला समर्पित हिंदू मंदिर आहे. हे शक्तिपीठ सुनंदा नदीच्या काठावर आहे. हे मंदिर बारिसाल शहरापासून २१ किलोमीटर अंतरावर आहे. हे मंदिर रहिवासी शिकारपूर ताराबारी म्हणून प्रसिद्ध आहे. येथे माँ सतीचे नाक पडले असे म्हणतात. माँ सतीच्या मूर्तीला 'सुनंदा' म्हणतात तसेच भगवान शंकराची 'त्र्यंबक' म्हणून पूजा केली जाते. झलकाटी रेल्वे स्थानकाच्या दक्षिणेस ५ मैलांवर स्थित पोनाबलिया येथे भैरव मंदिर आहे. पोनाबलिया हे सुनंदा नदीच्या काठी असलेल्या शामराईल गावाच्या खाली आहे.

******************************************************************************

३७. भ्रामरीदेवी त्रिस्रोता : सालबारी प. बंगाल

पश्चिम बंगालमधील जलपाईगुडी जिल्ह्यातील फलकाटा येथील शालबारी गावात तिस्ता नदीच्या काठावर त्रिस्रोता शक्तीपीठ आहे. येथे, देवी भ्रामरी शक्तीच्या रूपात, १३ पाकळ्या असलेली, सर्व रोगांपासून भक्तांचे रक्षण करण्यासाठी प्रतिपिंड तयार करते. हिंदू धर्मग्रंथानुसार येथे सतीचा डावा पाय पडला. भैरवाची अंबर म्हणून तर शक्तीची भ्रामरी म्हणून पूजा केली जाते.

******************************************************************************

३८.जयंती शक्तीपीठ: मेघालय आसाम

नार्तियांग दुर्गा मंदिर हे भारतातील मेघालय राज्यातील पश्चिम जैंतिया हिल्स जिल्ह्यात वसलेले ६०० वर्षे जुने हिंदू मंदिर आहे. दुर्गाला समर्पित, हे ५१ शक्तीपीठांपैकी एक आहे. हे जैंतिया टेकड्यांवरील हिंदूंचे, विशेषत: प्नार समुदायाचे प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे आणि दुर्गापूजेसाठी देशभरातील भक्त याला भेट देतात. नार्तियांगच्या शक्तीची जयंती म्हणून पूजा केली जाते. येथे देवी सतीमातेची डावी मांडी पडली असे मानले जाते.

******************************************************************************

३९. कन्याश्रम शक्तीपीठ : कन्याकुमारी तामीलनाडु

कन्याश्रम शक्तीपीठ मंदिर कन्याकुमारी तामिळनाडू येथे आहे. हे मंदिर देवी दुर्गाला समर्पित आहे. येथे देवी सतीची पाठ पडली. शर्वणीच्या रूपात देवी आणि निमिषा म्हणून भैरव या मूर्ती आहेत. हा कन्याश्रम आहे की कालिकाश्रम आहे की कन्याकुमारी आहे याबद्दल वेगवेगळी मते आहेत.

******************************************************************************

४०.सावित्रीदेवी : कुरूक्षेत्र हरीयाना

माँ सतीच्या ५१ शक्तीपीठांपैकी एक, हे सुंदर माँ भगवतीचे मंदिर/मंदिर हरियाणाच्या कुरुक्षेत्र जिल्ह्यातील ठाणेसर शहरातील द्वैपायन तलावाच्या उघड्या आणि शांत आध्यात्मिक परिसरामध्ये आहे. माँ भद्रकालीचे तीर्थ हे भयंकर देवीच्या, मां कालीच्या सर्वात प्राचीन मंदिरांपैकी एक आहे. सावित्री शक्तीपीठ मंदिर पूर्णपणे भद्रकालीला समर्पित आहे, हे शक्तीचे कठोर रूप आहे. प्रसिद्ध शिव-सती कथेनुसार या मंदिरासमोरील विहिरीत माता सतीचा उजवा घोटा पडला. सध्या माँ काली यांच्या मुख्य मूर्तीसमोर संगमरवरी उजव्या पायाच्या घोट्याची मूर्ती ठेवण्यात आली आहे. या शक्तीपीठाला सावित्रीपीठ, देवीकूप, कालिकापीठ असेही म्हटले जाते. इथे सतीला सावित्री आणि भगवान शिवाला स्थानू महादेव म्हणतात.

******************************************************************************

४१.कांची देवगर्भा : बीरभूमी : बंगाल

कंकलिताला मंदिर : बंगालमधील कोपई नदीच्या काठावर कांची नावाच्या ठिकाणी आईचे अस्थी पडले होते. त्याची शक्ती #देवगर्भ आहे आणि भैरवाला #रुरू म्हणतात. हे त्या शक्तीपीठांपैकी एक आहे जिथे पार्वतीची कंबर (किंवा बंगालीमध्ये कंकल) पडली होती जी सध्या कंकलीतला शहर आहे. देवी पार्वती ही कंकलीताला मंदिराची निवासी देवता आहे. सतीची कंबर कंकलीताला उतरली. यामुळे पृथ्वीवर एक उदासीनता निर्माण झाली जी नंतर पाण्याने भरली आणि पवित्र कुंड तयार झाले. शरीराचा वास्तविक भाग आता या पाण्याखाली आहे हे वारंवार सांगितले जाते. 

******************************************************************************

४२.अपर्णा शक्तीपीठ : करतोयागत : बांग्लादेश

देवी अपर्णाला समर्पित अपर्णा देवी मंदिर बांगलादेशमधील ५१ शक्तीपीठांपैकी एक आहे, कर्तोयागत शक्तीपीठ बांगलादेशातील करोटोआच्या किनारी स्थित आहे. देवीचे डावा कुला / तिची वस्त्रे येथे पडली आणि मूर्ती अपर्णा म्हणून देवी आणि भैरवाच्या रूपात शिव आहेत. शेरपूर शहरापासून सुमारे २८ किलोमीटर अंतरावर बांगलादेशच्या राजशाही विभागातील बोगरा येथे भवानीपूर शक्तीपीठ आहे. मंदिर परिसर सुमारे चार एकर क्षेत्रफळाचा आहे. यात मुख्य मंदिर, भगवान शिवाला समर्पित चार मंदिरे आणि वामनला समर्पित पाताल भैरव मंदिर आहे. यात एक बेलबारन तळ, प्रसिद्ध शाखा पुकुर, एक सेवांगण, एक गोपाल मंदिर, एक वासुदेव मंदिर, एक नट मंदिर आणि अगदी उत्तरेला पंचमुंडाची आसन मूर्ती आहे.

****

४३.कपालिनी शक्तीपीठ: मेदिनीपूर : बंगाल

बर्गभीमा मंदिर हे पश्चिम बंगालच्या  मेदिनीपूर जिल्ह्यातील कलकत्ता जवळील तमलूकमधील एक हिंदू मंदिर आहे हे मंदिर मां  बर्गभीमाला समर्पित आहे. हे जुने हिंदू काली मंदिर आहे, ११५० वर्षे जुने आणि राज घराण्याच्या महाराजांनी बांधले आहे. हे मंदिर माता दुर्गेची ५१ शक्ती पीठ पैकी मानले जाते, जेथे सतीमातेचा डावा घोटा पडला होता. पश्चिम बंगाल सरकारने हे मंदिर हेरिटेज साईट म्हणून घोषित केले आहे. सध्याचे मंदिर फार जुने नाही आणि मध्ययुगात बंगालच्या इस्लामी ताब्यानंतर ते पुन्हा बांधले गेले. जुन्या बंगाली साहित्यात मंदिराचा उल्लेख अनेक वेळा आला आहे. हे मंदिर हिंदू, बौद्ध आणि ओरिया या तीन सांस्कृतिक संयोगांचे मिश्रण आहे.

******************************************************************************

४४.प्रभास, चंद्रभागा देवी, जुनागढ़, गुजराथ

चंद्रभागा किंवा प्रभास शक्तीपीठ हे हिंदूंमधील सर्वात प्रसिद्ध मंदिरांपैकी एक आहे. हे गुजरातच्या प्रभास प्रदेशात त्रिवेणी संगमाजवळ आहे आणि पुराणातही त्याचा उल्लेख आहे. सध्या हे शक्तीपीठ सोमनाथ ट्रस्टच्या श्री राम मंदिराच्या मागील बाजूस आणि हरिहर जंगलाजवळ आहे. मंदिराकडे जाणारी वाट श्रीराम मंदिराच्या प्रवेशद्वाराच्या डाव्या बाजूने जाते. प्रभास शक्तीपीठात माता सतीचे पोट पडले. येथे माता सती चंद्रभागा म्हणून ओळखली जाते. भगवान शिव "वक्रतुंड" म्हणून. देवी सतीच्या पडलेल्या अवयवाच्या जागी बांधलेले हे शक्तिपीठ, देवी चंद्रभागा या प्रमुख देवतेच्या नावाने पूजले जाते आणि देवी सतीसोबत बसलेले भगवान शिव किंवा भैरव भगवान वक्रतुंड म्हणून पूजले जाते..

******************************************************************************

४५.रत्नावली कुमारी : हुगळी : बंगाल

रत्नावली शक्तीपीठ हे रत्नाकर नदीच्या काठावर खानाकुल कृष्णनगर, हुगळी जिल्हा, पश्चिम बंगाल, भारत येथे आहे. येथे माँ सतीच्या मूर्तीला 'कुमारल' आणि भगवान शिवाची 'भैरव' म्हणून पूजा केली जाते. स्थानिक पातळीवर ते आनंदमयी शक्तीपीठ म्हणून ओळखले जाते. याला आदिशक्तीला समर्पित तीर्थक्षेत्रे म्हणतात. ही शक्तीपीठे भारतीय उपखंडात पसरलेली आहेत. हे मंदिर आनंदमयी शक्तीपीठ म्हणूनही प्रसिद्ध आहे. पश्चिम बंगाल सांस्कृतिक विविधता आणि समृद्ध संस्कृतीसाठी प्रसिद्ध आहे. येथे 14 शक्तीपीठे आहेत, जिथे प्रत्येक शक्तीपीठाचे स्वतःचे महत्त्व आणि आख्यायिका आहे.

******************************************************************************

४६.भवानी आई : तुळजापूर, महाराष्ट्र

तुळजा भवानीला शक्तीपीठ महाराष्ट्राथील साडेतीन शक्तीपीठांपैकी एक मानतात. जी महाराष्ट्रातील अनेकांची कुलदेवी पण आहे. ही महाराष्ट्रातील आणि भारतातील इतर राज्यांतील विशेषत: राजघराण्यातील अनेक लोकांसाठी कौटुंबिक देवता आहे. हे देऊळ तुळजापूर शहरात ऊस्मानाबाद जिल्ह्यात आहे.

छत्रपती शिवाजी महाराजांना जे भोसले घराण्याचे होते त्याना तलवार तुळजा भवानी देवी कडून मिळाली होती असा इतिहासात ऊल्लेख आहे.

तुळजा भवानी मंदिरातील भवानी देवीची देवता अतिशय विलोभनीय आहे. ती आठ हातांची बाजू आहे. तिच्या डाव्या खांद्यावर सूर्य दिसतो तर उजव्या खांद्यावर चंद्र दिसतो. तिच्या उजव्या तळहातांपैकी एकामध्ये, तिने तिचे मुख्य शस्त्र 'त्रिशूल' धारण केले आहे. सतीच्या (भगवान शिवाची पहिली पत्नी) अंगांपैकी एक, तिचा उजवा हात खाली पडला आहे असा ऊल्लेख आहे. प्रभावी व जागरूक असे हे शक्तीपीठ आहे असे मानतात.

******************************************************************************

४७.रेणुकामाता : माहुर : नांदेड

रेणुकामाता माहुरगडावर जिल्सा नांदेडमधे आहे . महाराष्ट्रातल्या साडेतीन शक्तीपीठांपैकी हे एक आहे. विष्णु अवतार परशुराम यांच्या मातेचा जन्म पण ईकडचा आहे. हिंदु पुराणात रेणुकामातेस विशेष स्थान आहे.

प्राचीन देवी भागवतम "मातृपुरा" नुसार, या मंदिराचा उल्लेख पवित्र तीर्थक्षेत्रांपैकी एक म्हणून केला जातो. देवी गीतेत, शक्तीपूजनाचे स्थान म्हणून एक विशेष मंदिर आहे. पुरातन माहूरगड किल्ल्यावर १२ व्या शतकातील मंदिरे आहेत, दत्तात्रय, अनुसया आणि रेणूकामाता ती अशी.

 हे मंदिर बहमनी सल्तनत आणि मुघल राजवटीत चांगले होते. देवीची मूर्ती भगवान इंद्राने बनवली असे मानले जाते आणि भगवान राम आणि राजा रावण या दोघांनीही तिची पूजा केली होती. माँ सतीची पायघोळ येथे पडल्याचे सांगितले जाते.

******************************************************************************

४८.सुरकुंडा माता : गढ़वाल : ऊत्तराखंड

सुरकंडा देवी हे कनाटल, उत्तराखंड, केदारखंड जवळचे एक हिंदू मंदिर आहे (आधीचे केदेरखंड जे जे आज आपण उत्तराखंडाचे नाव घेतो). हे घनदाट जंगलांनी वेढलेले आहे आणि उत्तरेकडील हिमालयासह आसपासच्या प्रदेशाचे निसर्गरम्य दृश्य देते सलीच्या झाडांमध्ये वसलेले हे मंदिर आहे. वर्षातील बहुतेक वेळा धुक्याने झाकलेले असते.

विविध पौराणिक कथा आणि परंपरेनुसार, सतीरच्या शरीराचे ५१ तुकडे भारतीय उपखंडात विखुरलेले / आहेत. या ठिकाणांना शक्तीपीठे म्हणतात आणि ती विविध शक्तिशाली देवींना समर्पित आहेत. सतीचे पार्थिव घेऊन कैलासात परतताना शिव जेव्हा या ठिकाणावरून जात होते, तेव्हा तिचे डोके ज्या ठिकाणी पडले ती सरकुंदा देवी किंवा सुरखंडा देवीचे आधुनिक मंदिर आहे. ते त्या ठिकाणी पडले आणि त्यामुळे मंदिराचे नाव सरखंडा पडले. काळानुसार आता सरकुंडा पण म्हणतात. या मंदिरावर मातेच्या भक्तांची श्रद्धा आहे. मातेच्या दर्शनाने येथे येणाऱ्या भाविकांच्या मनोकामना पूर्ण होतात, असे मानले जाते. मंदिरात पोहोचल्यावर केदारनाथ, बद्रीनाथ, सूर्यकुड इत्यादी डोंगररांगांचे मनमोहक दृष्य मनाला खूप शांती देतात. विश्वास काहीही असो, पण साता मंदिराविषयी विचारल्यावर एका वेगळ्याच ग्रहाची ताकद जाणवते.

******************************************************************************

४९.दंतकाली माता : काठमांडु, नेपाळ

दंतकाली (दंत देवी) हे शक्तीपीठांपैकी एक आहे. शक्तीपीठे ही हिंदू धर्मातील स्त्री देवत्वाला समर्पित पूजास्थळे आहेत. नेपाळमधील धरानपासून (गावाचे नाव) काही किलोमीटरवर विजयनगरच्या दिशेने जाताना दंतकाली मंदिर आहे. धरानपासून ते २० मिनिटांच्या अंतरावर आहे. तुम्ही दंतकाली येथे असताना, तुम्ही शिव मंदिर असलेल्या पिंडेश्वर बाबा मंदिराचे दर्शन घेण्यासाठी काही मिनिटे वर चढून जाऊ शकता. टेकडीच्या माथ्यावरून धरानच्या घरांच्या तिरकस छप्परांचे दृश्यही मनमोहक आहे.

******************************************************************************

५०.माँ अंबिका शक्तीपीठ: विराट भरतपूर राजस्थान

विराट गावात सतीमातेचे डाव्या पायाचे 

बोट पडले होते. तिची शक्ती अंबिका आहे आणि भैरव किंवा शिवाला अमृत म्हणतात. भरतपुरला लोहगड पण म्हणतात, पूर्व राजस्थानची सुरूवात ईकडे होते. 

 काही विद्वानांच्या मते, हे शक्तिपीठ राजस्थानची राजधानी जयपूरच्या गुलाबी शहराच्या उत्तरेस, महाभारतकालीन विराट नगरच्या प्राचीन अवशेषांजवळील एका गुहेत आहे, ज्याला 'भीमाची गुहा' म्हणूनही ओळखले जाते. येथील विराट गावात हे शक्तिपीठ आहे. जयपूर आणि अलवर या दोन्ही ठिकाणांहून विराट ग्रामला जाण्याची साधने आहेत. येथील विराटनगरच्या बैराट गावात हे मंदिर आहे.

******************************************************************************

५१.अबुर्द देवी :  माउंट अबू राजस्थान 

नखी तलावापासून १.८ किमी आणि माउंट अबू बस स्थानकापासून ३ किमी अंतरावर, आधार देवी मंदिर, ज्याला अर्बुदा देवी मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते, हे माउंट अबूमधील एका टेकडीवर वसलेले हिंदू मंदिर आहे. माऊंट अबूमध्ये भेट देण्यासारखे हे शीर्ष ठिकाण आहे. आधार देवी मंदिर हे अरवली पर्वतरांगांवर सुंदर गुहांमध्ये स्थित आहे. हे मंदिर दुर्गा देवीला समर्पित आहे. मंदिराला दुर्गा देवीच्या 'अधर' नावावरून नाव देण्यात आले, जे जागेवर पडले आणि हवेत लटकलेले आढळले. या मंदिरात उत्कृष्ट मूर्ती आणि शिल्पे आहेत, ज्यामुळे ते भेट देण्यासारखे आहे. हे गुहा-मंदिर एका खडकाळ फांदीच्या आत आहे आणि टेकडीमध्ये कोरलेल्या ३६५  पायऱ्यांच्या उड्डाणातून पोहोचता येते. एका अरुंद गुहेतून रेंगाळत आतील देवस्थान गाठले जाते. मंदिराच्या मध्यभागी असलेले निसर्गसौंदर्य खूपच चित्तथरारक आहे. वरून संपूर्ण माउंट अबू शहर दिसते.

******************************************************************************

ॐॐॐॐ卐ॐ卐ॐॐॐॐ卐ॐ卐ॐ卐ॐ卐ॐॐॐॐॐ卐ॐ卐ॐॐॐॐॐॐ卐ॐ卐ॐ卐ॐ卐ॐ

: सतीच्या शक्तीपीठांबद्दल थोडेसे :

सतीची शक्ती पीठ कोणती व कुठे आहेत ? हा विचार मला ज्योतिर्लिंग शोधली तेव्हा आला. साधारण वर्षभर मी यावर माहिती शोधात होते. खरं तर तो शोध घेण्याची ईच्छा त्या सती मातेनेच दिली असा म्हणेन मी, कारण ईच्छा देणारी ती शक्तीच आणि तीची पूर्तता करण्याच कर्म करण्याची बुद्धी देणारी पण तीच शक्ती. माझ्याकडुन शंकर अभ्यंकरांचे भारतीय तीर्थक्षेत्रे २ पुस्तके चाळत, देवी भागवतचा काही भाग वाचथ,  सप्तशतीचे उल्लेख शोधत, ऐकिवातल्या गोष्टी गुगलवर तपासत तपासत तीन नादानच शोधण्याची बुद्धी दिली - कि - सती मातेचे कोणते भाग कुठं पडले? ती ठिकाण कोणती ती शोधायची. ते  भूमीवर का पडले हे आधी समजलं, यावरची दक्ष प्रजापती सती दहन गोष्ट वाचली. मग पुराणातल्या महादेव तसेच सतीच्या मालिका बघून शोध घेतला. अशा  मालिका मला नेहेमीच आवडतात.  काही ठिकाणी शक्तिपीठांचे विविध आकडे सापडले. 

५१ शक्ती पीठांची विविध ठिकाणी वेग वेगळी अनुक्रमणिका आढळली. मी मात्र जसे वाचनात आले तशीच अनुक्रमणिका केलेली आहे. 

देवी भागवत पुराणात १०८, कालिकापुराणात २६, शिवचरित्रात ५१, दुर्गा सप्तसती आणि तंत्रचूडामणीमध्ये ५२ शक्तीपीठांची संख्या आहे.  साधारणपणे ५१ शक्तीपीठे मानली जातात. निदान ५१ तरी माहित करूया अस वाटलं. शक्तपीठे ही महत्त्वाची तीर्थे आहेत जिथे शक्ती परंपरेत मातृदेवतेची पूजा केली जाते. अनेक आवृत्त्या आहेत, त्यानुसार संपूर्ण भारतीय उपखंडात खुप शक्तीपीठे आहेत. यापैकी बहुतांश भारतात आहेत, तर काही नेपाळ, बांगलादेश, पाकिस्तान, भूतान, तिबेट आणि श्रीलंका येथेही आहेत. (नुकतच वाचनात आलेल शोध अपूर्ण आहे की व्हिएतनामलाही अस काही आहे. बघु कधी शोध लागेल..)

प्रत्येक शक्तीपीठला रक्षक म्हणून भैरव आहे जो प्रत्यक्ष महादेवाचा अंश आहे हे पण समजलं  म्हणजे प्रत्येक शक्ती पीठा मध्ये सतीचे म्हणजेच पार्वतीचे , महादेवाचे एक रूप त्याचे आणि भैरवाचे अशी तीन देऊळं आहे. 

बरीच शक्ती पीठे दुर्गम भागात आहेत, सुरुवातीच्या हिंदू धर्मात समाविष्ट केलेल्या स्थानिक निसर्ग उपासना परंपरा देवीला जंगले, पर्वत, नद्या आणि तलावांची देवी म्हणून दर्शवतात.  मोठ्या संख्येने शक्तीपीठे डोंगरमाथ्यावर, गुहा आणि जलकुंभांवर वसलेली आहेत जिथे निसर्गाची रहस्ये ईश्वराचे प्रतिनिधित्व करतात. 

माया आणि कर्माच्या रहस्यमय जगात, भैरवाच्या उत्पत्तीबद्दल वेगवेगळ्या कथा आहेत, ब्रह्मदेवाचे मस्तक कापण्यासाठी शिवाच्या केसांपासून कालभैरवाचा जन्म झाला; अष्टांग भैरवांनी काली आणि तिचे मूल त्याच्यात विलीन केल्यावर स्वतः शिवापासूनच उदय झाला; राक्षसाचा नाश करणारा काळभैरव हा भयंकर अष्टांग भैरवांचा पिता होता. खरं तर, शिवाने किंवा स्वतः शिव म्हणून नियुक्त केलेल्या अनेक शक्तीपीठांचे रक्षण करणारे ६४ भैरव आहेत हे पण वाचनात आले. नवरात्री आणि दसरा या काळात ५१ शक्तीपीठांचे महत्त्व जास्त जाणवते. 

परमेश्वराचा शक्तीपीठ मागचा उद्देश :

सर्व ५१ शक्तीपीठांमध्ये गूढ आणि अध्यात्मिक यांचा एकच उद्देश आहे - अहंकार नष्ट करा, शुद्ध भक्तीने स्वतःला शुद्ध करा आणि दैवी ज्ञानाच्या आशीर्वादाने आनंदित व्हा.

आणखी शोधलेली शक्ती पीठे माहितीसकट इकडे लिहीत राहीन.  सतीमातेची काही अवयव बरेचदा आलेले आढळले त्यावर अविश्वास न दाखवता तीला श्रद्धेने नमन करणेच मानवास लाभदायक आहे असे मला वाटले. कारण पूर्वजांनी काही विचार करूनच हि माहिती दिलेली असणार याची खात्री आहे.  प्रत्येक शक्ती पीठाचे महत्व वाचले कि ते स्पंद किंवा जी अनुभूती येते ती आल्यावरच मला हे पटले. 

शोधात काही त्रुटी पण असणार हे नक्कीच आहे. सापडल्या तर सुधारणा करेन मी नक्की. 

यंदाच्या चैत्रातल्या पंचमी ते पौर्णिमा असणाऱ्या आमच्या जगदंबा देवीच्या (पांढुर्णा मध्य प्रदेश ) नवरात्रीचा योग्य साधून शोधलेली माहिती तुम्हाला वाचायला दिली तुम्ही वाचलीत आभारी आहे. यामुळे परत नीट तपासून माहिती ब्लॉगवर घेतली गेली. 

मनापासून वाटले तर याच अभिप्राय लिहा मला आवडेल. नावासकट असेल तर आणखी आवडेल. 

मी त्या परमेश्वरी शक्तीची  आभारी आहे !

जय जगदंबा माता !

ॐ卐ॐ卐ॐ卐ॐ卐ॐ

(१० एप्रिल २०२३)

५२.हरसिद्धी मंदिर : ऊज्जैन, मध्य प्रदेश

नवीन

जुनी

हे मंदिर उज्जैनच्या प्राचीन पवित्र स्थळांच्या आकाशगंगेत एक विशेष स्थान व्यापलेले आहे. महालक्ष्मी आणि महासरस्वतीच्या मूर्तींमध्ये विराजमान असलेली अन्नपूर्णेची मूर्ती गडद सिंदूर रंगात रंगवली आहे. शक्ती किंवा शक्तीचे प्रतीक असलेले श्री यंत्र देखील मंदिरात विराजमान आहे. शिवपुराणानुसार, जेव्हा शिवाने सतीचे जळते शरीर यज्ञाच्या अग्नीतून वाहून नेले तेव्हा तिची कोपर या ठिकाणी खाली पडली. स्कंद पुराणात चंडी देवीला हरसिद्धी हे नाव कशा प्रकारे प्राप्त झाले याबद्दल एक मनोरंजक आख्यायिका आहे. एकदा शिव आणि पार्वती कैलास पर्वतावर एकटे असताना, चंद आणि प्रचंड या दोन राक्षसांनी बळजबरीने आत जाण्याचा प्रयत्न केला. शिवाने चंडीला त्यांचा नाश करण्यासाठी बोलावले जे तिने केले. प्रसन्न होऊन शिवाने तिला 'सर्वांवर विजय मिळवणारा' हे उपाधी बहाल केले. मंदिराची पुनर्बांधणी मराठा काळात झाली आणि दिव्यांनी सुशोभित केलेले दोन खांब हे मराठा कलेचे वैशिष्ट्य आहे. नवरात्रीच्या वेळी प्रज्वलित केलेले हे दिवे एक भव्य देखावा सादर करतात. आवारात एक पुरातन विहीर असून तिच्या वरच्या भागाला एक कलात्मक स्तंभ सुशोभित करतो.

******

५३.शंकरी देवी शक्ती पीठ : त्रिकोनामेली, श्रीलंका

श्रीलंकेतील प्रसिद्ध शंकरी मंदिर हे अष्टदशा शक्तीपीठांपैकी एक आहे. अनेकांनी आदि शंकराचार्यांनी रचलेल्या लंकायम शंकरी देवीपासून सुरू होणारा अष्टदशा शक्तीपीठ श्लोक ऐकला आहे, ज्याचा अर्थ लंकेतील शंकरी आहे. या श्लोकात १८ देवी पीठांचा भाग मानल्या जाणार्‍या देवी मंदिरांच्या स्थानांची यादी आहे. त्रिकोमाली, श्रीलंकेतील शंकरी देवी मंदिर हे हिंदूंसाठी एक प्रमुख मंदिर आहे. परंतु, याला फार क्वचितच भेट दिली जाते आणि ती सर्व अस्तव दशा शक्ती पीठांमध्ये फार कमी लोकप्रिय आहे. शानक्री देवी मंदिर हे श्रीलंकेच्या पूर्व किनार्‍यावरील शहर, त्रिकोमाली (त्रि - कोना मलाई = एक त्रिकोणी टेकडी) येथे स्थित आहे. शंकरी देवीच्या मंदिराबरोबरच भगवान शिवाचे मंदिर - त्रिकोनेश्‍वर मंदिर आहे. ध्यान श्लोकात वर्णन केल्याप्रमाणे शंकरी देवीचे वर्णन रावणाने ज्या ठिकाणी शंकरी देवीचे मंदिर बांधले होते तेच ठिकाण असे मानले जाते जेथे सतीची कंबर पडली असे म्हटले जाते. मंदिर जेथे बांधले गेले तो भव्य पर्वत स्वतःच कैलासाचा भाग मानला जातो.

*****

५४. श्री पुरुहुटिका देवी मंदिर, पीठापुरम 

हे देवी मंदिर हे एक महत्त्वाचे अष्ट दशा शक्तिपीठ आहे, देवी सतीची पूजा पुरुहुतिक म्हणून आणि भगवान शिवाची कुक्कुटेश्वर स्वामी म्हणून पूजा केली जाते. भगवान विष्णूने सुदर्शन चक्राने तिचे प्रेत कापले तेव्हा येथे सतीदेवीचे आसन पडले होते असे मानले जाते. आंध्र प्रदेशातील पूर्व गोदावरी जिल्ह्यातील पीठापुरम गावाच्या बाहेरील कुक्कुटेश्वर स्वामींच्या मंदिर संकुलात श्री पुरुहुटिका देवी मंदिर आहे. मंदिरात प्रवेश केल्यावर एक तलाव आहे ज्याला पडगया सरोवरम् (पड गया सरोवर) म्हणतात. तलावाच्या उजव्या बाजूला कुक्कुटेश्वर स्वामींचे मुख्य मंदिर आहे. कुक्कुटेश्वर स्वामी मंदिराच्या ईशान्य कोपऱ्यात  दक्षिणाभिमुख बांधलेले आहे, हे देवी मंदिर आकाराने लहान आहे परंतु भिंतींवर अष्टदश शक्तीपीठांचे कोरीवकाम असल्याने ते अतिशय सुंदर दिसते, देवीची मूळ मूर्ती याच मंदिराखाली गाडली आहे असे मानले जाते. या मंदिराच्या परिसराला पाडा गया म्हणतात. यात गयासुराचे पद (पाय) आणि विष्णूचे पद (पाय) आहेत. गयासुराच्या शरीराचे तीन भाग झाले होते आणि त्यातील डोके सिरो गया येथे पडले आहे (बिहारमध्ये गया म्हणतात) छातीच्या खाली (नाभी) भाग ओरिसातील नाभी गया जजपूर येथे पडला आहे आणि पाय (पाव) येथे पडले आहेत म्हणून त्याला पद गया म्हणतात.

****

५५. शाकम्भरीदेवी सहारनपुर, ऊत्तर प्रदेश 

माँ श्री शाकंभरी भगवतीचे पवित्र प्राचीन सिद्ध शक्तिपीठ हे शिवालिक पर्वतरांगांच्या जंगलात पावसाळी नदीच्या काठावर वसलेले आहे. ज्याचे वर्णन स्कंद पुराण, माकेदेय पुराण, भागवत इत्यादी पुराणात आढळते. मातेचे हे शक्तिपीठ म्हणजे देवीचे शाश्वत स्थान. हे उत्तर प्रदेशातील सहारनपूर जिल्ह्यातील बेहत तालुक्यात आहे. मातेचे दर्शन घेण्यापूर्वी भुरदेवाचे दर्शन घ्यावे लागते, अशी येथील श्रद्धा आहे. श्री दुर्गासप्तशती ग्रंथात शाकुंभरी देवीचे वर्णन आहे.हे मंदिर एक शक्तिपीठ असून येथे सतीचे मस्तक पडले होते. मंदिराच्या आत, मुख्य देवता शाकुंभरी देवी उजव्या बाजूला भीमा आणि भ्रामरी आणि डाव्या बाजूला शताक्षी देवी विराजमान आहे. शताक्षी देवी यांना शीतला देवी या नावानेही संबोधले जाते. असे म्हणतात की शाकुंभरी देवीची पूजा करणाऱ्यांची घरे भाजीपाला भरलेली असतात.कोणीही जिंकू शकत नाही असे वरदान मिळाल्याने ती निरंकुश झाली म्हणून सर्व देव देवीच्या आश्रयाला गेले आणि त्यांनी प्रार्थना केली. ऋषी आणि देवतांना असे दु:खी झालेले पाहून देवीचे डोळे पाण्याने भरले. त्या पाण्यातून हजारो नाले वाहू लागले, त्यामुळे सर्व झाडे, झाडे हिरवीगार झाली. पूजकाकडे दयाळू नजरेने पाहणाऱ्या शंभर नेत्रांमुळे देवीचे नाव शताक्षी प्रसिद्ध झाले. तसेच जेव्हा संपूर्ण जगात पाऊस पडत नव्हता आणि दुष्काळ पडला होता, त्या वेळी शताक्षी देवीने आपल्या शरीरातून निर्माण झालेल्या भाज्यांनी जगाचे पालनपोषण केले. त्यामुळे ती पृथ्वीवर शाकंभरी या नावाने प्रसिद्ध झाली.